Khristian le Diknak

" Mi tha lo pawl mithmaitha pek cu a dik lo mi a si; Miding thiamlo coter khal a dik lomi  a si" ( Thufim 18: 5)

Minung dan ah u le nau hi an pawimawh zet. Cuvekin thil pakhat khat vansaannak le buainak kan tawn tik khalah kan mualphonak in hupphentu cu u le nau an si theu. Ahman! U le nau cu kan harsat nak lakih in bawmtu le in sawmdawltu an si. Asinan, khatlamah Khristian kan sinak thawi a mil aw lo zet ka hmuh theu mi cu " mi tha lo pawl" lole diklomi sawn an si ti thei na ringring cing in kan unau, sung le kua , laicin an si ruangih hna hawlnak ah maw, thil pakhat khat tuah le tawlrel tikah " mithmaitha pek" hi a si. Mi pakhat a thiam, a tling , a tlak a si ah cun kan sungkua an si le si lo a thupi bik lo ih an tlinnak mil ih lak le cohlan ding an si. Mi sual le mi tha lo pawl mihmai tha pek, an sualnak ihsin rim ding le an sualsir ding ih simloh , an sinak vek ih mithmai tha rak pek ringring hi Bible cun thil diklo mi a si  a ti. Efesa 5 lam kan zoh asi khal len thimsung ih a ummi pawl cu an hnatuan mi le tuahmi khal pholan ding cule khrih hnenih hruai ding ti ah a ti.

Hi a thlun ih kan catlang thawi mil aw in mi tha lo pawl kha an thatlonak pawl le sualnak pawl theih sakin Khrih hnenih kan hruai, lam kan hmuh a tul. An sinak ruangah mithmai tha kan pe ringawt ding a si lo.  Cun, khatlam ah " Miding thiamlo coter kha" Bible in a diklo a ti. Hi zawnah kan unau an si maw, kan sungkhat le kawhhran pi an si maw si lo ti a thupi bik lo. Cun, mi pakhat khat kha an farah maw, an lian maw ti khal a thupi biklo, zumtu Khristian kan si vekin " Miding,midik le tha' na na cu an sinak vekin thiam coter ding an si.

"Thiamcoter" le "thiamlocoter" timi tongfang hi court lam, thuthentu lole thuneitu pawl thawn a pehpar aw mi a si. Nan, culo kawhhran ih rawngbawltu, community, lole society pakhat khat ih hnatuantu tivek khal a huap thei tho tho ding. Hitivekin kan hmaika ah thuthen ding, thu rel ding a um tikah Kristian kan sinak le zumtu kan sinak thawn " Diknak" hi Pathian mitthmai zohin kan sawm nung vivo a tul. Zumtu kan si hnuhnu cun " diknak le dingfelnak cu kan thuamawknak hnipuan a si hringhring ding.

Cuti asilen, ka u le nau tla, na hmaika ah cuvek mi ding le mi tha lo pawl na hmuh, na tawn tikah ziangtin na um? Miding pawl kha thiam cohtu maw nasi lole thiamloh cohtu? Mitha lo sawn riang ri kha mi ding ti ih sual lam ih tangtu maw na si lole mi tha lo cu an sualnak vekih rellang ngam tu! Pathian in diknak le felnak nunpi tu zumtu tha kan si ding hi in duhsak ih cumi si thei dingah Pathian mithmai zoh kha hngilh hrimhrim hlah uh si.

Mi Thawi Biakawk Dan

Minung kan tongkam hin hmuar a nei zet. Kan kaa ihsi a suakmi duhdawtnak tongkam cun damlo le mi naa tiang a tuamdam thei hleiah, ruahsannak nung midang hrang a pe thei. Cuvekin,  camsiatnak le tongkam sia kan kaa ihsi a suakmi cun duhdawtmi khal ralah a canter hleiah kan mah lala khal camsiatnak lamzin ah mi a hruai. Cuti a si ruangah, mi zovek thawi kan biakawk tik khalah tongkam tha, a mawi mi le midang tung ding tu ding tongkam kan hmanthiam hi a thupi ngaingai. Tuitum ah midang thawi kan biakawk tik ih kan cinken  dingmi  malte kan zir tlang hnik pei:

1).  Khawlak, lamlak le zin ah mi thawn kan tawng aw in kan be aw asilen midang ih fehnak kham lo zawng in zinsir ah biakawk ding a si.

2)  Kan rualpi, fehpi mi kha midang thawn lamlakah an biakawk tikah kan theih ve tul lo mi thil tla a si thei ruangah an hnen ihsin malte a hlatnak hmun ihsi hngah ding a si.

3) Mi thawi kan biakawk tikah rualpi kan kiangah an um ih kan mi biakmi thawn an theiaw hrih lo a si ah cun hmel theihawkternak kha neih hngilh lo a tha. Cuti kan hmeltheihawk ternak in kan kiangih um kan rualpi cu kan thupitter, kan ngai pawimawh ti a rel lang.

4).  Lamzin sir le khawlak ih mi kan biak tikah kan aw kha ringpi ih suah lo in dimte ih  mi biak zir ding .

5.  Mah hnakih kum upa thawi kan biakawk tikah upatnak le tihzahnak mithmai thawi kan biak ding a thupi.

6.  Mah ai ih kum nauta le dinhmun niam sawn thawn kan biakawk tikah an ningzah lonak ding hrang mithmai pan siamsi tei kan biak thiam a thupi.

7. Rualpi hlun hmun dang le tluang dang ih um mi kha kan mai khua le ram ih kan tawn tikah kan mah in biak hmaisak ding. Kan thuhla sim le ruah hnakin an mai thuhla sawn in sim le ruah dingah can pek ding.

8. Mi thawi kan biakawk tikah in betu pai mit, lole an thurelmi kha theihtum in tha ten kan ngaithla ding. Khawdang tang phah le thudang ruat phah cing in mi biak lo ding.

9. Mi pakhatkhat kan biak tikah kan biakmi pa/nu kha kan thupitter, kan upat ti langter thiam ding. An thu sim mi le relmi kha  a tha le dikmi ah cun, “ si, a hman, a dik” ti ih nemhnet thiam a tha.

10. Mi thawi kan biakawk, thu kan ruahawk tikah tikcu le can bih thiam ding. Kan biakmi in can a nei maw, ti le tuah ding dang a nei maw ti zoh thiam a thupi.

11. Mi thawi kan biakawk tikah ngainuam lo mi tongkam siava hman lo ding. Na biakmi nu/pa ih hnenah thlaici na duh rero tinak a si. Na tong dan ihzir in lo biaksal an duh in lo biak an paih nawn lo thei.

12. Mi thawi kan biakawk tikah midang  thu kan rel a si rah cun an siatnak, tlinlonak le thatlonak thu pawl rello ding. Cuhnakih, midang ih tlinnak, mawinak le thatnak kha a tam thei bik rel uar ding.

13.  Midang thawi kan biakawk tikah hngalnak tongkam hman lo ding. Minung cu a tongkam suak in zovek a si ti a theihtheih an ti theu ruangah mi namniamnak tongkam, midang hmuhsuamnak tongkam le midang mak ih thlaklonak tongkam pawl hmang lo dingah ralrin a tha.

14. Mi thawi kan biakawk tikah mah lawnglawng tong lo in midang khal tong nak can awn a tha. 

15. Mi thawi kan biakawk tikah ka thu relmi hi hmun dangah thleng in mi in relsawng sehla a pawi kem, ka hrangah teh a pawi sal thei kem ti thei in ralring ten tong suah a tha.

Hi a tlun ih ta pawl lo khal rel ding tampi a um ding nan tuitum ah cun mi biak dan ding thu thawi pehpar aw in hi hmuah hi si hrih mai sehla, a siartu in kan tongkam le tongsuak mi ah ralrin kan thiam theinak ding ah le a mawimi , a hlawhtling mi, tongkam tha a hmang suaktu kan si theinak dingah kan siarmi pawl cingkeng in hmansuah thei zuam cio uh si.

Hminsin: Malaysia Falam Times Journal ih suahmi

A Zir Aw Mi Lungthin

Bible Sirhsan:

 " Mi aa cun thu a theih le theih lo kha thupi ah a ruat lo. Ziangtluk ka fim ti langter ding lawng a duh" ( Thufim 18:2).

Leitlun theihtham ih pa ropi Socrates cun, "Mi hmuahhmuah hi ka saya an si" ti ah a ti. Sim duhsan cu leitlun ih pa fim, pa ropi ti ih theih hlawh em em khal in 'ka duh tawk, zir bet ka tul nawn lo, thiam bet ka tul nawn lo, mi pakhat ka si' ti in zirnak le theihnak ah tawp men a tum lo. Cu aiah mi hmuahhmuah- mi fim le mi aa tel in in zirhtu an si a ti ta riai aw! Mi aa hnen ihsin tuah lo ding mi kan zir thei ih, mi fim hnen ihsin tuah ding mi le thlun ding mi kan zir thei.

Hi mi ih a sim duh mi cu mikip hi Pathian in danglam hleice in in tuah ih mi pakhat ih tuah thei mi khi kan tuah thei thluh lo. Cuvekin kan tuah thei mi khal hi mikip in an tuah thei ce lo. Khat le khat tul tawn aw le mamawh aw hlir kan si. Thimnakah, mi pakhat cu lo thlawh a law zet, a paih zet nan casiar a paih in a paih lo. Mi pakhat cu nga kaih a thiam in a paih zet nan mi pakhat cun a paih lo. Cuvekin, kan thiamzawng le ti thei dan a dang aw cio. Cuti a si ruangah, zovek minung khal hi zir tul lo, siar tul lo le thanbet tul lo kan um lo. 

Pathian thu tak theihnak ah thanso ding, leitlun sumpai le pursum leilawnnak khal ah thangso ding, cun fate kilkhawidan le mi biangbiak dan khalah thanso ding kan si. Asinan, thansohnak hi ih thahsung ah a mahten van ihsin a rawng thleng mai lo. Thinlung tangdawr te le zir bet ka tul a si ti thei ih mikip hnen ihsi fimnak lakluh thiam hi a tawhfung a si. Ahleice in Pathian thu ih ciah awk, cabu tha siar le mi ropi pawl ih thusim, tongkam le aanka zoh thiam tivek hin mi a bawm zet.

Asinan, kan Bible catlang siar bangin mi pakhat khat cu thansoh khal tum lo, theihbet khal tum lo, zir bet le thasawn, famkim sawn ih todelh awk khal tum lo a silen cu " mi aa" ti ih kan Bible in in simmi cazin ah kan um tinak a si. Mah le dinhmun thei aw lo fimzet ih ruat awk, sinan tlaksamnak thawi a khat mi si hrih fawn si ah kan cang thei. Curuangah, mi tangkai, mifim, thuthei le lairel thiam si ding cun " A ziraw mi lungthin" neitu kan si a tul hrimhrim. Culo lam dang a um lo. Pathian thu siseh, leitlun keh le vawrh ih thilcang mi pawl tla cipciar sawn in kan zir le zoh hnu lawnglawng ah midang hrangah mi thahnem kan si in Pathian kan nunnak ihsin a sunglawi ding.

Thinlung sanka awngaw mi na si maw? Zirbet duhnak le thansoh bet duhnak neitu na si maw? Tuini , tuizarh, tuithla ah teh ziangmi pawl thilthar le thiltha na zir bet ding?

Thawhsalnak Ih Tumtahmi

Thuhmaihruai 

Ziangruangah kan nih Kristianpawl hrangah thawhsalnak hi a thupit tuk nak san? Thawhsalnak ih tumtahmi teh hi ziang a si pei? Pathian in a fapa neihsun a kaihthawhsal tikah thiltitheinak huham maksak zet thawn a kai tho ti kan hmu.  Cuihleiah, thawhsalnak hi Kristianpawl ih kan rinnak hrambunnak thuam a si. Sakhaw biaknak dang le Kristianpawl ih biaknak a danglam hleice nak khal kan biakmi Pathian thihnak neh ih a thosal hi a si. Sakhaw biaknak dang khalah an pathian an thi ve, asinan an thosal ti a um kel lo. Kan biakmi a nung Pathian lawnglawng hi thihnak neh ih thosal umsun a si. Cui a thihnak ihsi a thawhsalnak cun tumtah felfai zet a nei. Cupawl tla cu a hnuailam vekin malte kan zohtlang hnik ding:

1).  Pathian ih tongkam a dikzia a nemhnget ( I Kor. 15:3-4)

Jesui thawhsalnak ding thu hi a pian hlan kum ziangmaw tizat ihsin rak sim khawlcia mi a si. Adam tei nupa sual ih an tluk ihsin leitlun minung zate cu sinak sual a neimi le sualfa kan si ( Rom 3: 23). Adam in Pathian thu ngailoin Setan bumnak a thlun tikah thlarau lam ih Pathian thawi an pehzawmawknak a cat ih cutin milai zate parah cui tluknak cun taksak thihnak le thlarau thihnak a rawn thlen. Sinak  sual thawi piang ( Sam 51) kan zaten kan si ruangah milai hmuahmuah cu Pathian ih thuthennak co ding kan si. Asinan, Pathian in in duhdawttuk ruangah a fapa neih sun Jesu cu kan hrangah, kan ai in awhsaktu dingah in pe ( John 3:16). Jesu cu sual le sualnak nei lo Pathian fapa a si ih anih cun kan sualnak le natnak hmuahhmuah a phur ih cutin a mai duhdawtnak luangliam in kan tuarnak ding hmun Kalvary Kross parah Pathian thuthennak a tuar. Pathian thawi  pehzawmawk sal theinak cu thawinak famkim amai nunnak a peknak ihsin kan ngahsal thei. Curuangah, Jesui thawhsalnak cu zumtu pawl ih kan zumnak ih a thupibik, a hrampi kan ti khal len kan tisual lo ding .  Jesu in kaihkhih a tuar ding le khenbet a si ding thu a sim rualrual in thihnak neh ih a thawhsal ding thu Bible Ca Thianghlim sungih kan hmuh mi pawl tla cu a takin  thawhsalnak in a famkim ter. Pathian tongkam a dikzia kha a nunnak rori in a rellang. “ Kan pom ngahmi atu nan hnenah a thupi bik ti ah ka phuan sinmi cu hiti in a si: Ca Thianghlim sung ih nganmi vekin Khrih cu kan sualnak ruangah a thi; an phum ih, Ca Thianghlim sungih nganmi vekin, ni thumnak ah thawhtersal a si” ( I Kor. 15: 3-4)

2). Ruahsannak nung milai hrangah in pe ( I Kor 15:17) 

Jesui thawhsalnak hi um taktak lo sehla cu kan zumnak khal a lak a si hleiah, sual le sualnak sungah kan tang lan ta ding( I Kor. 15:17). Cuihleiah, thuthangtha sim ding le phuan ding kan nei ziklo ziangruangahtile Jesu kha a thawhsal lo a si ah cun sakhaw dang thawn kan danglamnak a um zik lo, thuthangtha timi khal a um thei lo. Zum man khal a um lo ding ziangruangahtile zum ding (Jesu ) kan neih lo ding ruangah . Asinan, thuthangtha cu sakhaw dang zo hman ih an neih lo mi- Jesu cu kan sualnak ruangah a thi, phum in a um ih ni thum ni ah a thosal ti a si ruangah cumi cun sual ih a pil le a hlo mi hrangah ruahsannak nung in pe. A thawhsalnak tello cun milai cu ruahsaknak nei lo,  sual ruangih  hremhmun  tla ding lawng kan si. Asinan, Jesu cu a thi lawng siloin thihnak nehin thlan ihsin a thawhsal tikah, thihnak huham le a ralpa Satan khal a neh ih cutin, sual thawnginn sungih a tang mi milai zaten luatnak lamzin in sialsak. Jesu a thawhsalnak cu amah a zumtu pawl hrangah ruahsaknak nung kumkhaw nunnak petu a si hleiah, nitin harsatnak le buainak sung ih kan umnak ihsin hmailam ah cakzet le raltha zetih ke kar sinsin thei ding ih in caktertu, thazang thar le ruahsannak nung in petu a si.  

3).  Jesu cu sual neilo Pathian fapa a sizia a langter ( Rom 1:4)

Jesu in leitlun a len laiah Messiah, Pathian fapa a sizia thu vawi tampi a sim. Dam lo damternak, mipi tulsam mi bawmnak, le thilmak phunphun thawn milai pawl runsuak dingah Pa in a thlahmi, a fapa  a sizia  thu a phuang lang theu. Asinan, mi tampi in Jesu cu an zum duh lo. Curuangah, Rom 1: 4 kan zoh a silen , “ Pathian a sinak le a thianhlimnak lamah cun thihnak ihsi thawhter a si ruangah Pathian  Fapa a sinak cu a nasa zetmi huham thawn langter a si zo”  tin kan hmu.  Thihnak ihsi thawhtersal a sinak ihsin Pathian in Jesu cu a fapa a si taktak zia a langter. Curuangah, thawhsalnak hi Jesui thilmak tuahmi le a parih thil thlengmi hmuahhmuak lakih a thupi bik , a nunnak le rawngbawlnak khaikhawmtu a si. Sualnak ihsi luatnak kan ngah theinak ding le kumkhaw nunnak kan neih theinak ding hrangah Jesu in kan sual hmuahhmuah a thihpi ih cutin sual tello in thihnak nehin a thosal ti hi a tak in kan zum le pawmhnget tengteng a tul. Jesui thawhsalnak zum lo in Pathian fa, piangthar ka si ti a theih lo. Ziangruangahtile, thawhsalnak a um lo cun kan zumnak a lak ih thuthangtha zum ding khal kan nei lo. Mi ding, sualnak nei lo, mi famkim kha misual nang le kei thihnak ding dinhmun le aiawh in a thi ti kan zum le cohlan nak in thiamcoternak a takin kan co ( Eph 1:13).

4). Jesu cu lei le van ih thuneitu a sizia in zirh. ( Tirhthlah 2: 32-36)

Thihnak ihsi thawhtersal a si tikah Jesu cu Pa Pathian in a khaisang ih cutin lei le van ih thuneihnak a hnenah a pe. Sual le a huham, a mi hringhronak le ham hmuahhmuah khal a neh ih, cutin a ralpa Setan khal cu a thawhsalnak cun cangvai thei lo in a lu a rial beek. Hitin Thirthlah 2: 32-36) ah kan hmu, “ Pathian in hi Jesu rori hi thihnak ihsin a thoter ih cumi theihpitu cu kanmah hi kan si. Pathian a Pa ih vorhlam kapah sunglawi zetin thlenter a si zo ih a kamcia bangtuk in Thlarau Thianghlim cu a Pa  hnen ihsin a ngahzo. Atuih nan hmuhmi le nan theihmi cu kan parih a burhmi amah ih laksawng a si. Ziangthile vancungih a thengtu cu David a si lo; David amah in: ‘ Bawipa in ka Bawipa hnenah, na ral pawl na ke hnuaiah, Na kepal-ih ka canter hlantiang ka vorhlam kapah hin to aw, a ti,’ ti ah a ti. Israel mipawl, thinglamtah parih nan thlahmi Jesuh hi Pathian in Bawipa le Messiah ah a tuahzo a si, ti fiangtein nan theih theh dingah a tul hrimhrim a si,’ ti ah a ti. A thawhsalnak cun uktu Lal a sinak kha a rellang. Cun, Thupuan 1:18 khalah hitin, “….Ka rak thi na’n atu-ah kumkhaw hrangah ka nungsal zo. Thihnak le mithi khua tlunah thuneitu ka si”  a ti. 

5). Zumtu pawl tla Amah vekin kan thosal ding ti in sim fiang ( II Thess 4:15-18)

Jesu cu thawhhmai hruaitu a si tikah  hi a thawhsalnak hin amah a zumtupawl khal hi kan lei taksa cu leiah ziam in tawihral hman sehla, taksa rori in a mi pawl in lawrni ah cun kan thosal ding ti hi in sim duh. Hi Jesui a thawhsalnak ihsin ruahsannak nung kan nei thei a si. Hi kan lei inn hi siatral hmansehla kutih saklo van ah inn nuam kan nei. Cuihmun cu kan kumkhaw hmun nuam a si ruangah, hi lei ih taksa thihnak cu a langte hrang a si ih, thihnak ihsin a thicia mi zaten thawhtersal kan si ding. Cumi cu kan Bawipa Jesu in a mithiang pawl in rawng lawr tikah a famkim ding ( II Thess ; I Kor 15: 42-58). 

6.) A zumtu hrang thiamcoternak le luatnak lamzin in sialsak (Rom 4: 22-25).

Jesu tello cun sual ih a tlu le sual ih a khatmi minung hrangah thiamconak lam zin a um lo. Jesui thihnak, phum ih a umnak le thawhtersal a sinak thuthangtha a zumtu hmuahhmuah cu Pathian in kan zummi Jesui ruangah thiam in coter ih miding felah in ruat.  Kanmah a zumtu lamah tlinnak le tlaknak umlo hmansehla, kan rinmi Jesu Khrih kha kan thiamconak le tlinnak a si ruangah Pathian in Jesu in in zoh ih tlingah in ruat a si! “ Curuangah rinnak thawngin Abraham cu, “ Pathian in miding ah a cohlang,” a si. Cule, “ miding ah a cohlang” timi tongfang hi amah ih hrang lawngih nganmi a si lo. Jesu kan Bawipa thihnak ihsi a thotersaltu Pathian kan zumnak thawngin miding ih cohlan mi kannih hrang khalah nganmi a si ve. Kan sualnak ruangah thihnak ah thlenter a si ih Pathian thawn kan rualremawknak dingah le thiamcoter kan sinak dingah nunnak ah thawhtersal a si” ( Rom 4: 22-25).

Thukharnak

Tu ah cun Jesui thawhsalnak ih tumtahmi tla ziangmaw zat kan siar zo ih a thupi zetmi cu cui a thawhsalnak cun kanmah ah sullam a neih ding hi a si. A thosal ti kan zum in kan thei nan, ka hrangah, keimai hrangah thihnak a tuar, phum in a um ih thihnak nehin a thosal ti hi a tak rori ih kan zum le cohlan a thupi. Cui Jesui in tuarsaknak cu kan nunnakah kan zum ih kan cohlang le Amah cu in rundamtu ih kan pawm , kan nun in uktu, Lal ih kan ret tikah thawhsalnak ih huham le thiltitheinak khal kanmah ah a tak in siar theih in a um theu. Curuangah  “ Jesu cu Bawipa a si ti ah na hmurka in na phuang ih Pathian in thihnak ihsin a thawhtersal ti ah na thinlung in na zum ah cun rundam na si ding. Ziangahtile kan zumnak thawngin Pathian thawn rualremnak kan co; kan phuannak thawngin rundamnak kan ngah…Ca Thianghlim in , “ Zokhal Bawipa ih hmin a kotu hmuah in rundamnak an ngah ding,” ( Rom 10: 9-10,13) ti ah a ti. Rundamnak lamzin in sialsak ih thihnak neh ih thosal Jesu thawn nan  pehzawm aw zo maw? A thawhsalnak tawmpi in nunnak Amah ah na nei zo maw?  Amah thawi nan pehzawmawk ding hi a thawhsalnak ih a tumtah mi thupi zet a si. Ca Thianghlim in, “ Amah a zumtu poh cu an mualpho lo ding,” ( Rom 10:11) a ti ruangah rinnak thawn Jesu rak pan lohli aw! Duhdawtnak thawn a lo hngak lai! Mualphonak le tahaihramnak lak ihsin a lo run ding.

Malaysia Chin(Falam) Refugee le Zirnak

Miphun upa sawn le khawawng tawng hmaisa mirang pawl cun minung nun damkum hi ṭhen li ah an ṭhen. A pakhatnak cu zir can (Education Stage) an ti ih cumi in kum 1-30 karlak a huam. Cun kum 31-40 karlak cu mi kuthnuai ih hnaṭuan can (Employment Stage) an ti. Cun, kum 41-60 cu mah kut le ke ih din ih hruaitu ṭuanvo lak can (Entrepreneurship  Stage) an ti ih cule kum 61-80 le a tlun lam cun tele fa pawl hnenih hnaṭuan le neihsiah peksawng can (Endowment Stage) ti ah an ṭhen.  Kannih lai tlang lamih nu le pa tambik cu kan vanglai le cak lai ah cun buh le bal todelh aw in, nun nuam deuh in kan um thei. Asinan, kum upa ih hnaṭuan thei nawn lo cun te le fa, veng le hnen le kawhran ih zohkhen kan ṭul. A tlun ih tahnak kan relmi thaw cun kan linglet aw verver. Mi tamsawn cun atu ih kan dinhmun le hnaṭuan a thupit dan lawng kan hmu ih asinan a ra lai ding mi kum le can hrangah tumruhnak, tumtahnak le timlamnak kan nei lo. Thansoh le thiamnak sangsawn neih khal kan tum lem lo a bang.

Atufangah hin Malaysia ah Chin (Falam) mi hi FRO ih hmin pelut mipum 8000 hrawng kan um. Cule,  UNHCR ih hnaṭuan hi minung 35 hrawnghrang kan nei. Cun, Myanmar Education Centre (MEC) ah hin tlawngta nauhak kum -17 hnuailam  mipum 160 luan deuh an um. Cuvek thotho in, Myanmar Childcare Center (MMC) ah hin nursery le nauhak zualpawl mipum-56 hrawng an um. Cun, Myanmar Academic Centre (MAC) ah hin tlawngta mipum 15 luan hrawng an um ve. Hi pawl hi kum 15-30 karlak hrawng an si. Kan fanau le kum 17 hnuai lam hrangah cun an hmailam hrangah ruatsan ding  a um zet nan, pitling cia, kum cang pawl hi zirnak kan tharthawh sal lo a si ah cun mi ih sal (hnaṭuan paihlo ṭuantu) ah kan cang thluh lai ding tin ka ruat. Tu ah hin kan mipi hrekkhat cu ramthumnak luhka pi ih dak rero na, cun hrekkhat cu ramthumnak lam ih fehlan vivo hnakin kan ram lam ih kirsal thinlung nei na an si.

Tui kan dinhmun ah pitling, kumkim cia Malaysia ih Chin(Falam) Refugee pawl hi hmun hra ih ṭhen ih hmun khat hman in tlawng kan kai lo. Hiti zin cun kan hmailam zoh tikah a eng tuk lemlo! Ram ṭha sawn kan va thlen ah maw kan ram ah kan kirsal a si hmanah mi hnaṭuan paih lo ṭuantu ah kan cang ding. Hi tawk ah atu dinhmun ih kan Chin refugee pawl hrangih hnaṭha deuh bik ih lang cu UNHCR office ih hnaṭuan ngah hi a si ih kan  Chin (Falam) mi lakin kan mithiam le mifel tampi in an ṭuan ngah ruangah kan van ṭha zet tin ka ruat. Culo, kan fala le tlangval tambik pawl cu Restaurant le a leng ih hna harsa ṭuan an si tlang pi. Fimthiamnak thawi hnaṭuan sang a co bantu cu kutzung khiah tham hman kan um lo. Curuangah kumkim le pitling pawl in hi a hnuai ih thu li (4) pawl hi ngunngaih zet ih kan siar le kan hmailam khawthlir in bawmtu hrang kan hman hram ka beisei:

1.  Zirnak kan sunzawm lo, kan peh lo asilen atu ih kan dinhmun hi kan thlensan bik can tla a si thei. Asinan, zirnak thawi hmailam thu saupi a ruattu cun tu ah hnaṭha a nei lo a si hmanah a hmailam ah ruahsannak thukzet a nei thei ziangahtile a zir rero ruangah a thiamnak le theihnak a tathriam rero tinak a si. Ruahban lo tiang ih dinhmun sangah a hlangkai aw thei lai.

2.         Zirnak kan thupitter lo, kan thlahthlam asilen kan zir thei nawn lo tla a si thei. Tu ah hin zirnak  a thupitter tui hrangah cun canṭha remcang zet kan nei. Sun ih hnaṭuan phah in zan lamah tlawng kai theihnak tlawng ziangmaw zat a um.(Thimnakah. MAC- Computer Information, Accounting, Business and Management).Malaysia ah cun sumpai in man a neih ruangah hnaṭuan cing ih kan zir phah thei hi kan hmailam hrangah kan dinhmun in sawh hngettu a si thei.

3.         Zirnak kan thupitter lo asilen hmailam ah sumpai zirman a tam tuk ruangah kan zir thei nawn lo a si thei. Zirnak hi lehhnu le ka ti leh ding tihnakin tu rori ah ti theinak canṭha kan nei a si ah cun a har a har cing khal ih nawr hramhram a thupi. Can le tiluang in mi a hngaklo  ti bangin, canṭha hi a ra suak ringring lo. Naulai can ih zirnak a rak thupitter tu a siraw an um ka thei dah lo. A zir lo ih piang in an kum upat deuh deuh len an sir aw deuhdeuh.

4.         Zirnak kan neih lo cun a tlangpi thu in leitlun hnaṭuan lam thil ah thiamnak khal kan rak nei lo hi a si thlangpi. Thiam kan neih lo na na na cun mi bang le hawi can khal a theih fawn lo. Thimnakah, kei hi Bible tlawngah kum 7 Pathian thu ka zir ih a zaangfahnak zarah thu tampi ka zir in keimah tla ka pitlin phah zet. Cun, khatlamah Bible tlawng lenglam ih zirnak- computer, accounting, business and management, science, community development le a dang pawl… ah cun ka tlasam zet lai. Ka zir bet lo a si ah cun thiam lo in ka damsung um lan tata ding ka si. Thil khunghar le ṭha cin rengreng cu zir lo in zan hnih khat ih thiam theih mai an si lo. Man pek le kum can a her a ṭul.

Zirnak le thiamnak tlaksam a pawi zia kan zohzo bangin, kan nih Chin Refugee ih a ummi pawl khal in tui kan dinhmun ah duhtawk aw mai lo in, hi tawk ih canṭha kan neih laiah mah le remcan dan cio in zirnak lamzin zawh uh si. Zirnak cu mai hrangih cangai khawrh ti theih a si. Nan, na thiam ngah tikah na innsang, u le nau, venghnen, kawhhran, miphun le ram tiang in an sawr ṭangkai ding. Atu ih na timlamawknak parah le zirnak parah na hmailam a ṭhum aw.Ram thum kan thlen tik khalah van ihsin tangka bur hi putup ti in kan hmaiah Pathian in a thlak lo ding. Sihte bang in fim le thiam zirnak thawi a can rak hmang thiamtu in a fim man a at sal ding. Ngaingai tei tile Pathian khal hin mah le mah bawmaw pawl hi si a bawm ve.Cutiasiruangah, kan hmailam tuihnu kum 10 lai khi hei cuancia in kan canṭha hi a lak men in liam ter hlah uh si, cu-aiah zirnak le thiamnak pursum canah tuhi hman thiam cio hram uh si. 

 Henry vl Hmangaih

Ziangruangah Thuthangṭha Kan Sim a Ṭul?

Thuhmaihruai

Mi hrekkhat ruahnak ah thuthangṭha sim hi a ṭul nawn maw si? Kum 2000 leng lo Pathian mipawl in an sim rero zo ih tui sanah kan sim a ṭul nawn maw si? A thei lo teh an um nawn sawm?  Kan sim lo ah teh a pawi nak a um maw si? tile thusuhnak tampi zumlotu cu rello zumtu ka si a ti aw tu karlakah a suak ṭheu. Cumi pawl cu atu kan can- can sia ih thilthleng rero mi le mit ih hmuh theih khal ih cangsuak rero mi a si tikah, zumtupawl in ziangruangah thuthangṭha kan sim hrih a ṭulnak san ti hi fiangten kan theih a ṭul. Tuiṭum ah thu hlawm pa li te hmang in mipiangtharpawl in thuthangṭha kan aupit, sim le phuansuah a ṭul nak san kan zoh tlang ding. 

1).        Minung Nunnak A Tawi Tuk Ruangah

Pathian lam hruainak thlazar hnuai ah leng in tu in kum 30 ka tling ve ta. A liamcia mi kum le can ih Pathian ih in hruainak ka zoh kirsal tikah lungawi thu ka sim ringring. Vawikhat cu kan motor cuanmi Jeep kha Champhai khaw sung luh zik zawngte ah thlanglam kham ah a liam zik ih, midang tamsawn an zuang tla man, nan kei ka zuang man ve lo. Kan liam zik zawngte ah kan driver in a herh kir man sal ih cutin Pathian hualhimnak zarah kan luatsal. Vawi khat dang leh khal cu ka u thawn inn ban kan la, cui ṭum khalah kan thing hau mi in in perh ih malte lawng thing tumpi in in nen that lo nak a duh. Thihnak khamtlang ih ka din le hawrkuam ka zawh can tampi culo khal rel ding a um lai. Nan, cuvial cu sihrih ko seh. Cuvek ih kan din can khalah Pathian in tuini tiang a ṭhatnak in i hum. Khatlamah, ka tlawng kaipi, ka rual le pi tamtak ka vawn zawt salih tuini ah thihnak thlanmual in liamsantu minung ziangmaw zat siar ding an um ta mai! Hrekkhat cu Bike Accident, Motor Accident, Natnak ṭha lo, le a phunphun ruangah thlanmual an liam.  Minung hi kan hrisel, dam ṭhat le taksa cakvak zetih kan um ah cun thi thei ding le tuahmawh aw thei ding khal kan bang lo. Asinan, Bible in kan minung nunnak insim mi le a takih nitin kan kiang le kap, rual le pi, sung le khat parih thilthleng mi zoh rero tikah minung nunnak hi a tawituk ti fiangten kan hmu thei. Kan nun neih mi hi Jesu Khrih tello cun a fiangfai lo mi, thihnak khamtlang ih ding vek kan si. Cubang in kan nun tawi lam cu tlang parih sum sah zet ih a zing mi camkhat te ih hloral sal vek (James 4:14 ) le pangpar zinglam ih mawi zetih par sunhnu ih vuaisal vek men bang kan si.( I Pet 1:24). Cuti a si ruangah Rundamnak thuthangṭha hi hmanhmawh zetin mikip hnen kan thlen a ṭul. An lei nunnak a liam hnu cun khua a tlai ding ruangah an damlai rori ah rundamnak co lotu kan u le nau, rual le pi, sung le khat, kiangkap le miphun kim hnenah Jesui duhdawtnak thuthangṭha kan sim lohli a ṭul. Na sim lo, ka sim lo a silen thei lo in thihnak thlanmual ah an liam ding. Minung nunnak damkum a tawituk ruangah u le nau thla thuthangṭha hi daithlang lawn sim uh si. 

2).        Hremhmun Hi A Tak Tak In A Um Ruangah

Mi hrekkhat in, ‘Hremhmun hi a um taktak lo. Misualpawl kha ṭha deuh seh ti ih bumawknak a si’ ti ah an ti. Asinan, hi ruahnak cu Bible Pathian Thu Thianghlim zirhnak thawi a kalh aw bembem mi a si. Thukam Hlun siar lo, Thukam Thar lawng hmanah vawi 162 rori kan Bible in hi Hrehhmun rapthlak le ṭihnung zet hi a rel ih cumi lakah vawi 70 lenglo cu nunnak liam ih in runsuaktu kan Bawipa Jesu Amah rori ih sim mi an si. Hrehmun a tak tak ih a umzia cu Jesu Khrih thihnak tiang ih in rawng runsuahnak khal hin fiangten a rellang.  Hitin Matthai 25:41 ah kan Bawipa Jesu in a sim, “ Cule a kehlam ih a ummi pawl hnenah cun ‘Nannih Pathian ih camsiatmipawl, ka hnen in tlanhlo uh.Satan le a dungthlunpawl hrangih ngaihtuahmi a mit dah lomi meisa sungah vung feh uh” ti ah a ti. A tirte ah cun Hremhmun cu Satan hrangah timlam a sinan, minung cu sualah kan tluk ih Pathian thawn kan pehzawmawknak a cat tikah sualfa ah cangin cutin Satan ih fa ah kan cang ( Rom. 3:23; 6:23; John 8:44). Satan dungthluntu ah kan cang ih Satan ih duhzawng le lungawizawng tuah cu nuam kan ti. Sual ah kan nuam aw ih cutin fellonak in kan nunnak in luahkhat. Miding le fel Pathian hmaika ah cun selinglet,vankainak tling ṭhatnak nei lo le tuah thei nawn lo kan si. Thiam kan co theinak ding le Pathian hmaika ah mifel kan si sal theinak dingah kanmah te ih zuamnak le ṭuannak in a ngah lo (Titas 3:5a). Kan co ding mi cu Hremhmun meilipi, kumkhua, catuan ih mit dah lo ding mi, ṭah le hacang rialnak hmun a si aw! (Daniel 12:2,3; Matthai 13:42; 25:46; Johan 5:29; Thup. 20:14,15). A va rapthlak zik em Pathian thinhengnak ih vuak le velh ding cu! Hihi Jesu Khrih nunnak ih a neilotupawl co ding mi a si.  Jesu Khrih cu a hloral rero mi milaipawl hawl le run ding ih ra (Luke. 19:10; 1 Tim 2:4; John 10:10b) a si ruangah, nang le kei- nunnak Jesu a cohlangtu in hi hremhmun rapthlak zet ih an fehlonak ding hrangah ralrinnak kan pek le lamzin umsum Jesu Khrih cu cohlang, zum  le pawm dingah kan sawm lohli an ṭul. Kan sim lo asilen duhdawttu Pathian lung kan kuai ter tengteng ding. Cuihleiah, an sualnak thawn khumkhua ih ṭah le aihramnak, sirawknak rehtheilonak hmun le tuarnak meilipi hremhmun ah an thleng ding . Curuangah, hmanhmawh zetin rundamnak thu kan aupi le in runtu Jesu kha mitin hrangah kan khihhmuh lohli a ṭul (John 14:6). Khua cuan in thlir hman nang zumtu, na kiang le kapah thah ding ih an hruaimi Hremhmun lam pan ih  liam rero, asinan ka hloral zik cuahco a si ti khal a thei aw lo mipawl na hmu maw? Bawipa in a takih hremhmun a um thu le cui hremhmun pumpelh thei dan lamzin khihhmuh ding ṭuanvo hi kan liangparah a ṭhum a si.

3).        Thuthangṭha A Thei Hrih Lo Tu Tampi An Um Hrih Ruangah

Atu fangah hin leitlun pumpi ah minung hi Billion 7 hrawng  kan um. Cumi ah zatek (percentage) in kan ṭuat asilen Khristian cu mipum tambik kan si. Cumi cu la tahrat in mi hrekkhat cun, ‘Thuthangṭha sim a ṭul nawn lo, Jesu Khrih rundamnak thuthangtha  cu leitlun ramkip ah thlen a si lo zo’ an ti. Asinan, hihi rinhmang le puhmawh ding suanlam thilthu a si. Cuih leitlun mipum Billion 7 sungah cun million 700 hrawng hi mi piangthar felfel an si ding ti ih ṭuat a si ih, cule billion 3.1 hi zumlotu thuthangṭha thlenbannak sung ih um an si. Cun, Billion 1.4 hi a hmin men ih Khristian, nuntak ih Jesu thawi pehzawmawknak nei lo an si. Cule, Billion 2.84 hi thuthangṭha vawi khat te khal a thei hrih lo, rundamnak thuthangṭha a thlen ban hrihlonak ih um an si. Duhdawtmi unau, ṭhaten vawn ruat hman nang le kei in Pathian thu ngaithlak kan ning kan ti rero laiah vawi hnih khatte khal rundamnak thuthangṭha thei hrih lo khizat khi kan leilungpi ah an um lai ho khaw! Hihi kan leilung pi ih minungpawl a tufang kan dinhmun a si tikah zumtu le Pathian hnaṭuantupawl hin rawngbawlhna pehzawm le thuthangṭha sim, karhzaiter, missionary thlahsuah, peknak thawi  ramthar lam nawr hi kan va ṭul tak em! Kan ṭuanvo kan hlen ti in zumtupawl hi kan daithlang pang maw aw? Second tin, minute tin, nahzi tin, nitin , kartin le kumtin siarcawk ruallo mipi thihnak thlanmual le hremhmun ah an liam rero ruangah, runnak thuthangṭha thawi runsuahnak a rak co hmaisatu-zumtupawl hin nasa sin in Pathian hnaṭuannak ah kan tha kan caktersal a ṭul. Simtu in duhdawtnak thawn cawllo le catlo  in lo sim uh si. Petu khal in nasa sinsin le tam sinsin in Pathian ram hrangah pe uh si. Thlacamtu in Bawipa ih hnenah misual pawl thinlung sangka awnsak ding le, thuthangtha simtu pawl Thiang Thlarau thawi thuam khat ih cutin nunnak thuthangṭha a si dan vekih simsuak thei dingah daithlang lo in thlacam uh si. Calai hmang in siseh, zuknung le mai tlin dandan in thuthangṭha a thei hrih lo hnenih Jesu’i duhdawtnak thu simsuah hi Pathian ih rundamnak a co hmaisatupawl ih kan ṭuan vo a si. Sibawi ṭha kan theih hmanah kan innhnen le rualpi hnen ah zamrangte ih kan sim bangin, kumkhaw nunnak pe theitu umsun Jesu ih thuhla hi dam lo le thah ding ih an hruaimipawl hnenah khulfung lo in sim cio uh si ziangahtile a thei hrihlomi tampi an um lai ruangah. 

4).        Jesu’i Thupek a Si Ruangah

Jesu in thupek ropi  zetmi ‘mi phun hmuahhmuh dungthluntu ih tuah ding’  thu in pe. Cumi  cu zumtupawl ih kan hna thupibik le damsan ding khal a si. Hi thupek ropi hi Matthai 28:19-20 , Mark 16:15 -18 , Dungthluntu 1:8 le John 20:21 pawlah kan hmu thei. Cun, hi thupek hi Jesu in a thuneihnak thawi in pek mi a si. Fiamthu le ti luamlam menmen ih in fial mi a si lo. Lohtheihlo le tu rori ih zumtu zate in kan tuah tengteng ding ih thupek in pekmi a si. Kan phur ah siseh, phur lo ah siseh, a remcan ah siseh, remcan lo ah siseh, kan tuah tengteng dingih thupek in pekmi a si. Mark sungah cun Jesu in leilung khuazakip ih fehsuak ding le miphun hmuahhmuah hnenih thuthangṭha sim dingah thupek in pe. Cun, Matthai cun kan fehsuah ih thuthangṭha kan sim lawng si lo in, miphun hmuahhmuah kha Khrih ih dungthluntu ih kan va tuah ding tiang kha in sim. Hihi tuisan ih Kristianpawl in kan ṭul tuk mi a si in ka thei. Piantharnak tiang lawng Pathian thu kan sim awk hi a rak tawk lo. Midang simsawng theitu, kaihruai theitu le Khrih dungthluntu pitling an si tiang thuthangṭha kan simnak hmang ih rundamnak a rak cohlangtupawl kha thinfual, taima le duhsaknak thawn kan fingkhawi peh vivo a ṭul. Cule, Tirhthlah lam ah cun kanmai piantharnak hmun le ram ihsi rori in thuthangṭha sim thawk dingah in fial. Dungthluntu tambik cu Galilee peng mi si hmansehla, Thlarau Thianghlim an hnenih a rawng thlen tikah an umnak hmun Jerusalem ihsin Khrih ih palai ṭha, theihpitu ṭha ah an cang. Khawitawk hmun le ram ah a tufangah kan um ti a thupi bik lo. Pathian kan tawnnak hmun le ram ihsi Jesu Khrih ih thupek thlun in midang kha dungthluntu ih va tuah sawng vivo ding kha kan ṭuanvo le thupek kan dawn mi a si. Cun, John lamah cun Jesu in  Pai thuneihnak thawi thlahsuah a sivekin zumtu pawl cu a hnaṭuan dingah a thuneihnak thawi, a thiltitheinak thawi thlahsuah kan si thu in sim. Curuangah, Pathian ram hrangih thuthangṭha kan sim ah siseh, rawngbawlnak a phunphun kan neih tikah dodalnak, relsiatnak le harsatnak phunphun kan tawng ding. Asinan, cuicanah zumtu in kan cinken ringring dingmi cu Jesu ih thuneihnak thawi kuatsuah le thlahsuah kan si ti hi a si. Cuih a thuneihnak thawi thlah mi kan si ruangah a thutiam bangin ziangtik can khalah Amah in in umpi ringring ruangah ṭihphan ding zianghman a um lo (Matt. 28:20). Kan nunah siseh kan thih ah siseh Bawipa’i ta kan si. Ahmin ruangih kan tuar a si phei ah cun kan phulo laksawng a si sawn. A thupek thlun in miphun kim dungthluntu ih kan tuah hlan lo cu kan mission a cem hrih lo ti thei in daithlang lawi ṭuan ding le thatho takih ṭuan ding hi kan mawhphurh, thupek khoh  kan dawnmi a si.

Thukharnak

Hi a tlunih kan tarlan mi zumtu in ziangruangah thuthangṭha kan sim tengteng a ṭul timi hi cing keng ringring in kan pumpak nunnakah cawl le daithlang thei kan si lo ti hi kan zaten a thar in thei cio uh si. Zumtu note kan si aw, upa pitling kan si ah maw, pumhlum ih Pathian hnaṭuantu kan si ah maw, lenglam ih nufa cawm ih hnaṭuan kan si ah maw, zung lam ih hnaṭuan le ziangvek hnaṭuan  nei kan si khal len zumtupawl ih kan damsan le nunsan pakhat lakih a thupi zet mi cu thuthangṭha phuansuah le mikip dungthluntu ih tuah hi a si. Pathian in ṭuan theinak cantha in pek laiah hin ‘ziang zawn in ha Bawipa hman in duh?’ ti ah Pathian ih hman theih ding ah pumpe aw in kan cantha mannei bik in hmang cio uh si. 

Pastor Henry vl Hmangaih