Malaysia Chin(Falam) Refugee le Zirnak

Miphun upa sawn le khawawng tawng hmaisa mirang pawl cun minung nun damkum hi ṭhen li ah an ṭhen. A pakhatnak cu zir can (Education Stage) an ti ih cumi in kum 1-30 karlak a huam. Cun kum 31-40 karlak cu mi kuthnuai ih hnaṭuan can (Employment Stage) an ti. Cun, kum 41-60 cu mah kut le ke ih din ih hruaitu ṭuanvo lak can (Entrepreneurship  Stage) an ti ih cule kum 61-80 le a tlun lam cun tele fa pawl hnenih hnaṭuan le neihsiah peksawng can (Endowment Stage) ti ah an ṭhen.  Kannih lai tlang lamih nu le pa tambik cu kan vanglai le cak lai ah cun buh le bal todelh aw in, nun nuam deuh in kan um thei. Asinan, kum upa ih hnaṭuan thei nawn lo cun te le fa, veng le hnen le kawhran ih zohkhen kan ṭul. A tlun ih tahnak kan relmi thaw cun kan linglet aw verver. Mi tamsawn cun atu ih kan dinhmun le hnaṭuan a thupit dan lawng kan hmu ih asinan a ra lai ding mi kum le can hrangah tumruhnak, tumtahnak le timlamnak kan nei lo. Thansoh le thiamnak sangsawn neih khal kan tum lem lo a bang.

Atufangah hin Malaysia ah Chin (Falam) mi hi FRO ih hmin pelut mipum 8000 hrawng kan um. Cule,  UNHCR ih hnaṭuan hi minung 35 hrawnghrang kan nei. Cun, Myanmar Education Centre (MEC) ah hin tlawngta nauhak kum -17 hnuailam  mipum 160 luan deuh an um. Cuvek thotho in, Myanmar Childcare Center (MMC) ah hin nursery le nauhak zualpawl mipum-56 hrawng an um. Cun, Myanmar Academic Centre (MAC) ah hin tlawngta mipum 15 luan hrawng an um ve. Hi pawl hi kum 15-30 karlak hrawng an si. Kan fanau le kum 17 hnuai lam hrangah cun an hmailam hrangah ruatsan ding  a um zet nan, pitling cia, kum cang pawl hi zirnak kan tharthawh sal lo a si ah cun mi ih sal (hnaṭuan paihlo ṭuantu) ah kan cang thluh lai ding tin ka ruat. Tu ah hin kan mipi hrekkhat cu ramthumnak luhka pi ih dak rero na, cun hrekkhat cu ramthumnak lam ih fehlan vivo hnakin kan ram lam ih kirsal thinlung nei na an si.

Tui kan dinhmun ah pitling, kumkim cia Malaysia ih Chin(Falam) Refugee pawl hi hmun hra ih ṭhen ih hmun khat hman in tlawng kan kai lo. Hiti zin cun kan hmailam zoh tikah a eng tuk lemlo! Ram ṭha sawn kan va thlen ah maw kan ram ah kan kirsal a si hmanah mi hnaṭuan paih lo ṭuantu ah kan cang ding. Hi tawk ah atu dinhmun ih kan Chin refugee pawl hrangih hnaṭha deuh bik ih lang cu UNHCR office ih hnaṭuan ngah hi a si ih kan  Chin (Falam) mi lakin kan mithiam le mifel tampi in an ṭuan ngah ruangah kan van ṭha zet tin ka ruat. Culo, kan fala le tlangval tambik pawl cu Restaurant le a leng ih hna harsa ṭuan an si tlang pi. Fimthiamnak thawi hnaṭuan sang a co bantu cu kutzung khiah tham hman kan um lo. Curuangah kumkim le pitling pawl in hi a hnuai ih thu li (4) pawl hi ngunngaih zet ih kan siar le kan hmailam khawthlir in bawmtu hrang kan hman hram ka beisei:

1.  Zirnak kan sunzawm lo, kan peh lo asilen atu ih kan dinhmun hi kan thlensan bik can tla a si thei. Asinan, zirnak thawi hmailam thu saupi a ruattu cun tu ah hnaṭha a nei lo a si hmanah a hmailam ah ruahsannak thukzet a nei thei ziangahtile a zir rero ruangah a thiamnak le theihnak a tathriam rero tinak a si. Ruahban lo tiang ih dinhmun sangah a hlangkai aw thei lai.

2.         Zirnak kan thupitter lo, kan thlahthlam asilen kan zir thei nawn lo tla a si thei. Tu ah hin zirnak  a thupitter tui hrangah cun canṭha remcang zet kan nei. Sun ih hnaṭuan phah in zan lamah tlawng kai theihnak tlawng ziangmaw zat a um.(Thimnakah. MAC- Computer Information, Accounting, Business and Management).Malaysia ah cun sumpai in man a neih ruangah hnaṭuan cing ih kan zir phah thei hi kan hmailam hrangah kan dinhmun in sawh hngettu a si thei.

3.         Zirnak kan thupitter lo asilen hmailam ah sumpai zirman a tam tuk ruangah kan zir thei nawn lo a si thei. Zirnak hi lehhnu le ka ti leh ding tihnakin tu rori ah ti theinak canṭha kan nei a si ah cun a har a har cing khal ih nawr hramhram a thupi. Can le tiluang in mi a hngaklo  ti bangin, canṭha hi a ra suak ringring lo. Naulai can ih zirnak a rak thupitter tu a siraw an um ka thei dah lo. A zir lo ih piang in an kum upat deuh deuh len an sir aw deuhdeuh.

4.         Zirnak kan neih lo cun a tlangpi thu in leitlun hnaṭuan lam thil ah thiamnak khal kan rak nei lo hi a si thlangpi. Thiam kan neih lo na na na cun mi bang le hawi can khal a theih fawn lo. Thimnakah, kei hi Bible tlawngah kum 7 Pathian thu ka zir ih a zaangfahnak zarah thu tampi ka zir in keimah tla ka pitlin phah zet. Cun, khatlamah Bible tlawng lenglam ih zirnak- computer, accounting, business and management, science, community development le a dang pawl… ah cun ka tlasam zet lai. Ka zir bet lo a si ah cun thiam lo in ka damsung um lan tata ding ka si. Thil khunghar le ṭha cin rengreng cu zir lo in zan hnih khat ih thiam theih mai an si lo. Man pek le kum can a her a ṭul.

Zirnak le thiamnak tlaksam a pawi zia kan zohzo bangin, kan nih Chin Refugee ih a ummi pawl khal in tui kan dinhmun ah duhtawk aw mai lo in, hi tawk ih canṭha kan neih laiah mah le remcan dan cio in zirnak lamzin zawh uh si. Zirnak cu mai hrangih cangai khawrh ti theih a si. Nan, na thiam ngah tikah na innsang, u le nau, venghnen, kawhhran, miphun le ram tiang in an sawr ṭangkai ding. Atu ih na timlamawknak parah le zirnak parah na hmailam a ṭhum aw.Ram thum kan thlen tik khalah van ihsin tangka bur hi putup ti in kan hmaiah Pathian in a thlak lo ding. Sihte bang in fim le thiam zirnak thawi a can rak hmang thiamtu in a fim man a at sal ding. Ngaingai tei tile Pathian khal hin mah le mah bawmaw pawl hi si a bawm ve.Cutiasiruangah, kan hmailam tuihnu kum 10 lai khi hei cuancia in kan canṭha hi a lak men in liam ter hlah uh si, cu-aiah zirnak le thiamnak pursum canah tuhi hman thiam cio hram uh si. 

 Henry vl Hmangaih