Ziang si ka lo tuah sak thei ding?

Hi kan leitlun hi duhhamnak ram le sawiselawknak ram a si. Cumkheng ti leuh vekin mi tampi cu mai ṭanghmasialnak in kan khah ruangah kan nun hi phurrit in a khat. Cumi cun sersiamtu’i rimhmui te ih in tuah mi kha kan mahte rim thu ah kan can aw vivo. Kan kiangah mi khal an um rei thei lo. “Keimah” ti mi in kan nun pumpuluk in uk tikah kan duhthusam vekin kan rawngbawlpi, kan nupi/pasal, u le nau, fala le tlangval in in tuahsak lo a si ah cun vuivai nak le phunzainak in kan khat. Kan mah hmuah duhsaknak co le thlawsuah dawn kan duh  ṭengṭeng nan mi va thlawsuah le malsawm pek cu kan zangram ṭheu. Ziang si in tuahsak thei ding ti ta rori in kan nun in uk ṭheu tikah kan nun ah lungawinak kan co thei lo.

Kan nunnak ah mi ih sambaunak le tlinlonak hmuhsak cu a awl zet nan, mai tlinlonak le palhnak hmuh lawng te kan tum lo. Mi mitsung ih mitberh va hmuhsak cu a awl zet nan, mai mitberh hmuh cu thil ti ci khalah kan ruat lo. Mi tawcak hmuh cu a awl zet nan, mai tawcak hmuh lawngte ṭulah kan ruat lo. Ralkhat ih a um mi thil fate sawn khi kan hmu thei ih kan mah ih a um mi thil pawl kan hmu aw thei lo. Zirnak hmuahhmuah lakih a thupibik mi pakhat cu mah le mah hmuhsuah awk hi a si. Kan Bible in “ Ralringte in khua ruat aw, ziangruangah tile na ruah mi in na nunnak a siamrem ding” ( Prov. 4: 23 ) a ti bang in kan thinlung ruahnak hi a thupi tuk lawm mam!. Curuangah si Pathian thunung in kil ṭha ding rori in in fawrh. Na lungput (thinlung ruahnak) a dik asilen na nundan le midang na hmuh dan khal a dik ding, nan na lungput a dik lo asi ah cun mi na hmuh dan le na nundan khal a dik thei lo ding. Leitlun ih mi zangfah um bik pawl hi mi farah si lo in lungput (ruahnak) dik lo neipawl hi an si. Mi ih ṭhatnak le felnak a hmuh ih hmuh sak thei lo tivekpawl hi mi farah ngaingai an si. Kan lungput kan zoh kirsal kei uh ? Nang teh unau ziangvek lungput nei mi na si?

Lungawinak ngaingai cu….

1. Kan kawhhran in ziang in tuahsak ding ti mi si loin ziang si ka tuahsak thei ding ti mi

ruahnak ah a um.

2. Kan Pastor in ziang in pe ding ti hnakin ziang a hrangah ka tuahsak thei ding ti nak sawn ah a um.

3. Ka member pawl in ziang tin in lâwm ding ti si lo in ziang tin ka member pawl ka lâwm thei ding ti nak sawn ah a um.

4. Ziangtin ropit le sunlawinak ka ngah thei ding ti hawlnak si lo in ziangtin pa Pathian in ropitnak le sunlawinak a co thei ding ti sawn hawlnakah a um.

5. Ziangtin mi in mithmai ṭha in pe ding ti hawlnak si lo in ziangtin mi mihmai ṭha ka pe

sawn thei ding ti hawl nak sawn ah a um.

6. Ziangtin mi in in rian ding ti hawl nak si lo in ziangtin mi ka rian sawn thei ding ti

lungput neih nakah a um.

7. Ka nu ka pa in ziang in tuahsak ding ti beiseinak si lo in ziang an hrangah ka tuahsak

ding ti mi lungput neihnak sawnah a um.

8. Ziang ka ṭapa le farnu in in tuahsak ding ti hawlnak ah si loin ziang an hrangah ka

tuahsak thei ding ti mi ruahnak sawn ah a um.

9. Ka nupi/Pasal in ziang in tuahsak ding ti bawh si lo in a hrangah ziang si ka tuahsak thei ding ti nak sawnah a um.

Nun Zohfeltu

• "Na tuh vekin na âtsal ding" ( Gal 6:7). Na tuh lo mi na ât kel lo, nan na ât ceng asile cuangliamih duhdawtnak a si ṭheu ( a ṭha lamah- e.g. love gift etc).Thlaici na tuh/thlak tikah na thlak rualin na ât cih dah lo, ah cût tiang ṭhang dingah cân a duh. Cuvekin, na nitin nunih na tuh mi cu ât cih lo khal aw la, a sia a ṭha a rahsuah lang hrih lo hmansehla,  khua le kum a rei cun, a sia na tuh mi siseh, a ṭha na tuhmi siseh, tisa lamih na tuhmi siseh, thlarau lamih na tuhmi siseh na âtsal ding. Cuti asiruangah, tui ni ah ziang thlaici si na tuh? Rahṭha maw rahsia si na ahsal ding?

• Mi pakhat in tlangsang a zoh ih ziangtin saw ka lawn thei ding ti ah thinhar in a um, nan midang pakhat ve thung cun cui tlangsang thotho cu a zoh ih a tlunrawn thlen le thlithiang hawp ding ka va cak ve a ti. Pakhat cun a kai hlanih sin harsatnak a tepcia ih cuvekin pakhat khalin a kai hlan ih sin lungawinak le phurnak a tep cia. Na nunnakah harsatnak a um tikah a har tuk aw ka tuar thei lo, ka tuah thei lo ti ih thinnau tu maw na si, cui harsatnak lanih lungawinak thli, malsawmnak thar sawn a hmu thiamih kekar tu?

• Atufang na nunnakah Bawipa in ziang tuahter a lo duh? Na lungsungih a lo turtu kha Thiang Thlarau a silo na ti thei ding maw? Thiang Thlarau ih aw ziangtin na nunnakah na thei ṭheu?

• Na thleng danglam theilo dingmi lole na cinfel thei lo dingmi thu, harsatnak le tlinlonak ruatin na thinnau, beidawng pang maw? Zohhman tlunlam tleunak Arsi, Runtu Zisu cu na hrangah-na thlarau, taksa, thinlung, ruahnak le na zeizawngza natnak le phurrit hmuahhmuah ih si lo runsuak dingah a tiar ringring. Zumnak thawn tuini ah Bawipa na pan maw? lole na zum ngamlonak ruangah Bawipai huham cahnak kha cintawk neiah nangmah in na tuah?

• Hi leitlunih kan câmsungah kan Christian nun kekar hnaihnawk theitu thil tampi an um . Curuangah, Bawipa'i rualih feh thiam hi kan hrangah thil thupibik a si! Nun kan thiam theinak dingah ," Bawipa, damsung nun tawite hi siardân in zirhaw ti'n thla kan cam lo ding maw?" Na nitin kekarnakah Bawipa'i lamhruainak ziangtluk ṭulin na thei aw?

• Na nitin nunnakah Bawipa'i duhnak tuah ding ih timlamawtu maw nasi na duhmi tuahsak dingih Pathian a fialtu? Na nunnakah Pathian ih duhnak le nangmai duhnak na thliar dang thiam maw? Nangmai duhnak maw Pathian ih duhnak sawn in na nitin kekar a lo uk?

• Vansang, mangbang, thinnau le thinharih na um cânah Bawipan lo biak a duh vekin, lungawiaipuang le thinnuamih na um cân khalah lo biak a duh.  Ziang cânah Bawipa thawn nan be aw ṭheu? Pathian aw na theih mi in na nunnakah ziangtluk damlamnak a lo thlen? Na Bawipa'i aw le leitlunih lo kawhnak aw na thlei dang thiam maw? Ngaihman!, Bawipan a lo ko.. a aw na thei maw?

• Zisu'i dungthlun hi a har na ti maw? A harmen lawng siloin Thiang Thlarau lamhruainak tello cun thil cangthei lo lawlaw a si. Nangteh Zisu'i dung na thlunnak le na kekar nakah  ziangthluk Thiang Thlarau thawn nan feh tlang? Ziangtin Thiang Thlarau in nan nun a lo hruai ti na thei/ na tep?

Nun Thlalang

• Pathian lamhruainakin kumpi kumhrek cu kan lan cuahco tlang si khawh aliamcia mi thla le kumpawl hnakin tuiah nasa sinih thlengdanglamawknak na nunnah hmuh ding a um maw? Pathian na duhdawtnak le midang na duhdawtnak teh tuiah a karh maw a ṭumsuk? Thlarau hlo na seherhnak le mission ṭuanduhnak thinlung nan neihmi teh a ṭhangso maw a ṭumsuk? Nangmah ah tlengdanglamawknak nasa sin a um in na thei aw maw? Hi leiah ziangtuah dingin kan nung?

• Thubawhcatnak na tuah tinten cui na thubawhcatmi cun nuamnai teten na nun a lo danglam ter ding. A  ṭha le dikmi thu na bawtcak asilen a  ṭhazawngin na nun khal a  her ding, nan a  ṭhalo le diklomi thu na bawtcat pang asilen a  ṭhalozawngin na nun in a thlun ve tengteng ding. A fatebik ihsin a tumbik tiang na nunih thilthleng mi kha pawimawh/thupi lo an um lo. Na thubawhcatmi ih zirin na dinhmun khal a danglam  ve ding. Cutiasiruangah, na nitin nunih thu na bawhcahnakah  Thiang Thlarau ih lamhmuhnak ziangtluk na rinsan  ṭheu? A lamhruainak aw na ngai dah maw?

• Canṭha na neihmi kha a lakin liamter hramhlah aw ziangahtile khavek canṭha kha na nei ringring lo ding. Na kiang le kapah na bawmṭulmi, na tuahsak theimi le na tundin ṭulmi an um asilen hnehnu-ah tiloin atu rori ah bawm aw. A tu hi thilṭha tuahnakah kan can ṭhabik a si.

• Huatnak ci na nupi/pasal, fanu/fapa, rual le pi hnenih na tuh asilen, na tuh vek cekci in na âtsal ding. Asinan, duhdawtnak ci nung na tuh asilen, atu ah a rahsuah hmuhcih lo hmanaw la, ni le kum a rei tikah rahṭha, parṭha an rawn suah ding ih na tuhmi na ât sal ding. Na nunnakah huatnak ci nitin a tuhtu maw duhdawtnak ci nitin a tuhtu sawn na si?

• "Na tuh vekin na âtsal ding" ( Gal 6:7). Mitampi cun innsang nuam, a hlawhtling mi innsang din kan duh, nan kan fehnak a hman lo. Na fehnak a hman lawngah na tumnak na thleng ding. Na ruahnak, duhnak le phûrnak men in na tumnak na thleng dah lo ding, cui na tumnak zinah cun a ngaingaiih na feh/kekar a ṭul. Nang innsang pa bik lole innsang nu bik, na innsangah ziang " ci" na tuh, na fehnak lamzin a hman maw?

• Nu le pa tampi cun a linglet zawngin kan nung. Kan fale an nauhak lai ( Thuf. 22:6) ih thutak ih zirh le kaihhruai kha kan tlahtlam ih cutin an hawng falat le tlangval hnu ah uk le thunun kan tum ciam co. Na fa le hruainak ih can ṭha bik cu an nauhak lai ih na duhmi nundan dik- rinumnak, tlawmngaihnak, dingnak nun, taimaknak, Pathian upat le ṭihzahnak, nu le pa upat le sunlawih thiamnak, ai ih upa upat le mah tei dingsuak thei ding ih sernak pawl zirh hi a si. Cutin an hawng upat tikah cun uk le thunun ciamco tum lo in nuam nai teten na thunun le uknak kha tlah vivo aw la, amah tei ding suak thei ding in thurawn ṭhaṭha le duhdawtnak thawn zoh aw. Asilen, duhdawttu nu le pa, ziangti vekin na fa le na zirh in na hruai? An nauhak lai ih an fehnak ding lamzin hmuhtu maw nasi, an upat hnu ih an lamsin uk tumtu?

LUNGAWINAK LAHLOTU ZALAMTLUAN

1. Na thuhla ruat ringring aw,

2. Na thuhla midang hnenah sim ṭheu aw.

3.” Keimah” ti hi a tam thei bik in saal lang ringring aw.

4. Nangmai thuthawi pehpar aw ih mi in an lo hmuh dan ding hmuahhmuah khawlkhawm aw.

5. Mi in na thuhla an rel mi kha hrelh lo in theih tum aw.

6. Mi in an lo upat le ṭihzah beisei aw.

7. Midang hrimhrim cu zum lo phawt mai aw.

8. Mi relsiatnak kha thupi, hlapi ah la ringring aw.

9. Nangmah tlukih rinum zohman an um lo ti kha cing ringring aw.

10. Midang ih ṭihza le thupi ih an retmi minung si tum ringring aw.

11. Nangmai duhdan ziangti zawngzawng tal ih ṭawmpi thei ding in midang beisei aw.

12. Midang thilṭha na tuahsak mi pawl kha hngilh hrimhrim hlah.

13. Midang ih thilṭha tuah mi kha mai thilṭha tuah vek in rel ṭheu aw.

14. Midang hrangah a mal thei bik in hmang aw aw.

15. Nangmah le nangmah duhdawtawk kha thiam phawt mai aw.

16. Mai ṭanghma sial khal hi a hlawk ti hngilh hlah.

17. Midang tel lo khal in ka nung thei ti kha hnget zetin pawk aw.

Hipawl in na nun a lo luahtam a si ahcun nuam nai tete na lungawinak a lo lak hlohsak ding!  Ziangpawl in nan nunnak a lo luah tam? 

CHIN (KAN) MIPHUN HMAKHAW THLIRNAK- Part 2, 2010

Kan miphun hmakhaw thirnak ih a hnar kaitu pawl:

1.         Kohhran Hruaitu le rawngbawltupawl

            Thil pakhat khat kan tuah ding tikah kan mipi hi an thupi tuk lawm mam. Mi pakhat in ruahnak le fimnak nei khal sehla, a thluntu, a tuahpitu le a  ṭuanpi mipi an um lo ah cun a hlawhtling dah lo ding. Curuangah mipi pawl hi an pawimawh tuk law law. Cumi tlunah, kan mipi pawlih World view (hmuhnak le khawruahnak) thleng thei tu um sun cu hruaitu le rawngbawltupawl kan si. Miphun duhdawtnak lungthin thawn ka ngan vekin asiartu khal in cu lam hawi ih in siarsak ding ka beisei. Kan miphun dinsuahnak le hmakhaw sialtu khal kohhran hruaitu le thuthang ṭha simtu pawl kan si. Mipi pawl cu hruaitu in kan hruai dandan in an feh a si. Cuti a si ruangah kan miphun chin ti mi khal hi kan dinsuah theinak dingah cun kan mah hruaitu le rawngbawltupawl lungkhat ih kan feh tlang lawng in a cang thei mi asi. Pastor, Evangelist le Kawhran upapawl hi nitin deuh thaw ih kan mipi thu sia, thu tha a zirhtu kan si. Kan miphun ih hmailam cu kan kutah a um ka ti duh. Pathian in kan liangparah a ṭhum a si. Kan calai le kan nunphung in pek mi kilkhawi thuhla khal hi kan mai mawrhphurh a si. Curuangah kan miphun a hloh lo le kan ṭhanlen (progress) vivo theinak dingah cun kan sayapawl in hma in hruai rori kan ṭul a si. Miphun veinak thawn kan rel ta cengceng cu tu ah Falam ti mi le Lai ti mi kan hman rero ih kan miphun fehdan khal kan hmu thiam ko ding. Kan chin state hmanah kan fate deuhdeuh a si hi the!. Cuti a si ruangah thu kan sim le kan mipi kan hruai tikah politics rel ciam co a ṭul lo ih nan kan ṭawng kam suakah kan nih ‘Laimi’ lolen ‘Falam mi’ (ti ih bi tak ih ) kan ti ai ah khan kan nih ‘chin mi’ ti hlir hi hmang sawn sela tui hnu kum hra ah cun kan mipi pawl hrangah miphun hrang damnak (liberation) a va si zik ciang em!. Nan, saya le rawngbawltupawl in miphun thu rel le ngaihven hi  Setan hmuh in kan hmu, kan hmang duh lo a si ah cun ziangtik hmanah kan mipi in thuthup kan hmuh mi hi an hmu ban dah lo ding. Hruaitu ṭha pakhat cu nu zakhat thawn an tluk aw a si.

2. Tlangcabawm tawlreltu- moderators le Thuthang suahtu kan rinsanmipawl

   Kohhran hruaitu, pastor le Evangelist pawl vekih pawimawh le kan miphun hruaitupawl pakhat lakih a tel ve mi cu kan “ Tlangcabawm tawlreltu-moderators le thuthang, cabu a suahtu pawl nan si”. Ṭong dang in kan rel asilen “calai ih cangvai pawl” nan si. Thu tintian a la khawmtu le mipi siar theih ih thehdartu kan si ruangah kan mipi pawl ih mit le hna kan si. Lam dik an zawh theinak dingih lam hmuhtu meisa (meifar) kan si. Kan casuah mi le cathlah mi tinte’n chin miphun ti lawng in ngan,  ko aw sela ziangtluk in kan miphun hi kan cak in kan ṭhang so ding!. Cuti, kan chin calai in kan mipi thinlung le nunnak a ciah neh leveten kan kawtlai ṭongkam le biakawknak khalah chin ti mi in ram a kauh deuhdeuh ding ih kan miphun cu pumkhat in cak zet in Pathian le unau dang pawl hrangah tiang kan parsuak ding a si. Tlangcabawm a tawlreltupawl, ca angantupawl, thuthang a suah tupawl le cabu a suahtupawl hrangah kan miphun hmailam khawthlirnak mit nei in ca kan ngan, kan suah thiam a va ṭul lawm mam em!.

3. Kan musician, hlaphuahtu le singers pawl

Kei hi thu le hla lamih mah tawkte ih tui le phur mi ka si ve ih, kan miphun thu le hla ah kan ṭhangso vivo ti ka hmuh hin ka lungawi ngaingai. Kan musician pawl khal an thinlung a kau in kan singerpawl thazang an pe zet ti ka hmu vivo ih ka lungawinak a zual sinsin. Hi mi ah kan mipi pawl ciahneh thei emem tu pawl lakih telve mi cu kan hlasaktupawl(singers) le musicians (Awnmawi tumtupawl) an si. Kan nih hla lam a ngainatu khal hin miphun hmakhawr thlir thiamnak mit thawn hla phuah, sak vivo sehla kan miphun in a dam pi ding ti hi ka ruah san. A liam cia ih kan rak tuahzo mi pawl cu a liam cia a si ih kan hmailam hrangah a liam cia zoh phah in kan thlir thiam ding a thupi zet. Kan Chin state ṭawng neitu kan sivekin kan hla phuah khalah miphun lam hawi a si ah cun “ chin” ti mi hi “ lai” ti mi ah hmang tam tum vivo seh la ti ah ka sawm aw duh fawn. Ka sim zo vekin “ lai “ ti mi hi ka hua a si lo, kan miphun hmailam khawthlirnak mit saupi thawi ka zoh tikah “Chin” ti mi hi kan pumkhatnak le dinhmun ṭha in thlen theitu um sun a si ruangah sawn a si.

4. Zirhtu-tlawngsaya/mahpawl

Zirtu saya pawl cu kan nun in sertu pawimawh bik lakih pakhat nan si. Kan miphun hmailam khawthlirnak thinlung saupi nei cia in kan fa le hnenah “ Chin” ti mi hi kan tuh awk thiam a pawi mawh zet in ka hmu. Kei ka hngilh thei lo mi cu ka nauhak phun hnih khat te ka si lai ih kan saya/sayamah pawl ih in rak zirhmi hrekkhat pawl kha an si. An mah pawl ruangah tui ni tiang mai miphun seherhnak le lainatnak lungthin hi keimah ah a um ringring. Tu ah an mah cu ka hmuh banlonak kua le ram ah an um nan in rak sim mi le zirhmipawl cu ka nun in sersuaktu pawl ah an cang ta riai e. Curuangah kan zirhtu saya/mahpawl khal in miphun duhdawtnak thianghlim khal hi kan tlawngta pawl hnenah Ro bangin roh thei vivo nung la aw.. a va sunglawi zik ve ka ti!.

5. Fimthiamnak a zir rerotu tlawngtapawl.

    Kan miphun hmailam hruaitu ding cu tui ni ih tlawngta pawl hi nan si. Kan miphun in kan lo thlir ih , Pathian kutneh le ropitnak kan miphun hmang ih tleu tertu si dingah nan u le pawl in kan lo hngahfâk nan si. A thianghlim mi miphun duhdawtnak le hmailam khaw thlir thiamnak mit thawi nan zir vivo ding ka sawm aw duh a si. Tui ṭum ih ka thupi thawi peh par aw khal in “ chin” ti mi hi tu ih sin tlawngta khal in hmang uar vivo se la cu len khua a rawng rei cun lungrual ten kan hmang tlang thei ding.

Thunetnak:

   A liamcia mi kan can vawn zoh kirsal in, kan pupa pawl cun hriamnam thawn ram an nawr in an ram le miphun an kilveng. Asinan, a tui kan ni san cu cuvek si nawn lo in fimthiamnak le thluak lamih cangvaih can a si kan ti khal len a sual tamtuk lo men thei. Hi a tlun ih thu “ kan miphun hmakhaw thlirnak mit” ti mi thu thawi peh par aw khal hi a hlawhtlinnak cu kan zate ṭanrualnak parah a ṭhum aw mi a si. Keimah lawng le pawl pakhat lawngih tuah theih mi thil a si lo, kawhhran hruaitu, pastor, rawngbawltu, calai lamih cangvai, zirhnak lamih hna a ṭuantu, tlawng a kai rero tu le kan mipi, kan zate’i ṭanrualnak lawngih cangsuak thei mi a si. Hi a tlunih duhthusam le sunmang pawl hi mai bulpak ṭanghma sialnak um riai lo le kan miphun kalsiam a ṭhat sinnak beisei ih ngan a si ti in theih sak ka duh. Kan lungrual ih thu khat vua in kan feh thei a si ah cun a tak ih kan tuah thei mi a si. Midang do le ngaih lo a ṭul lo, kan mah le mah kan pumkhatawk a ṭul a si. Kan miphun ih hmailam cu kan zate liangparah a ṭhum aw aw. A pawimawh cuang kan um lo ih a pawimawh lo deuh khal kan um lo. Kan zaten kan pawimawh thluh a si. Tui ih sin kan zaten, kan miphun thu thawi pehpar aw ih kan sinak kan relawknak ah “Chin” ti mi hlir kan hmang a si ah cun tui hnu kum 5-10 kar lakah cun kan miphun cu “ Chin” ti in leilung pumpuluk in in thei ding. Nan, kan nih hi daitei um ih kan siatral tiang kan hngah cun kan tlai ding ih kan sir awk a sawt nawn lo ding…

CHIN(KAN) MIPHUN HMAKHAW THLIRNAK -Part 1, 2010

Hi ka cahram ah cun politics (patriotism) thu ka rawn rel ding. Kan miphun in ziangtin hmailamah ke kan kar vivo ding ti mi ruahnak pawl an tel. Tui hnu kum 10-20 kar lakah ziang kan cang ding? Can na neih thei asilen Chinworld ih ka ca ngan mi pahnih kha na rak siar hrih lo ah cun zangfahnak ten in rak siar suah sak hram aw. Cu tawkih ka cahram thawi pehpar aw in hi cahram hi ka rawn ngan sal a si.

Kan chin state zoh tikah tui ni ah lungrualnak le pumkhatnak ṭha hmuh a har zet. Ziangruangah ti asilen kan ram ukawknak ṭhat lo ruangah, kan ṭawng pengtete a tam tuk ruangah le kan farah nak ruangah ti lo len a phunphun a lehnak kan ngan thei ko ding. Cutin, a tu ah kan Chin state kulh sungih a um mi miphun pawl cu Falam Chin, Hakha Chin, Tedim Chin, Cho Chin, Mara chin, Matu Chin, Khami  tvk a phunphun in kan ko aw ṭheu. Cuti kan kawhawk tikah kan mah le mah kan ṭhenṭhek hla aw deuhdeuh ih mi hrek khat tla cu sa le ral vekih a zoh aw khal an um. 

Ni nikhat khatah cun kan ram pi khal hi Pathian in zalennak ziangti kawng zawng tal in maw si in pe ding ti hi kei cun ka ruahsan. Cutin, zalennak co ta sela ziangtin kan um ding?. Kan chin state cu kan sat darh aw thluh pang kem?. Thuneihnak cuh in hrin khat le hrin khat kan do aw ciam co kem?. Ziang ṭawng bik hi si  Chin state ah kan hmang ding?. Ziang tin kan chin state a feh ding?. Duhthusam le khawruahnak kan nei cio ko ding ka zum. Cubetah, kan nih pawl teh hi ziang tin kan ko aw ding?. Lai ti in maw, Falam ti in maw , Falam Chin ti in  maw lolen Chin ti in ? Cuti kan kawhawk tikah kan chin unau dang pawl teh kan lakah an tlang leng thei pei maw?.. Hi thusuhnak dangdang pawl hi a kum tel ka ruah hnu ah kan miphun hmakhaw thlirnak hrangih ṭhathnemnak a neih thei hram ruahsannak thawn ka rawn thai suak a si.

Tui ni kan miphun ṭhansoh dan ka zoh le kilkip ih si ka bih tikah Pathian hnenah lungawi thu ka sim ṭheu. A liamcia mi kum 10 hrawng ka vawn thlir kir sal ih, cumi thawi ṭhim cun tui ni ih kan dinhmun cu a sang tuk zo. Zir le thiamnak, thu le hla, nuntu khawsaknak, len le neihnun lam khalah nasa zet in kan ṭhang kan ti thei. A tui kan dinhmun ah tla cun kan ramsung ih si khalin leitlun ram pumpi internet in siseh, phone in siseh awlsam ten kan be pawp aw lawng si loin thuthar le thil thleng a phunphun kan hmu ban. Cumi cun kan miphun hrangah ṭhathnemnak tampi a rawn thlen rualrual in siatnak khal tampi a rawn phur tel ve. Santiluan ti ih tlangcabawm ih mi ziangmaw zatin an rak ngan zo vekin, tik cu le can a her aw rero mi lakah kan tlang leng ve rero. Kan miphun khal cumi can a her dang lam aw rero mi cun kil kipah in hran ih leitlun khua zakip ah kan thleng ve thluh thlang. Mifim le mithiam khal a ni ni in kan pung ve deuhdeuh ih lungawinak ngaingai a si. Tik cu le can ti mi hi kan nih ih tuah theih thil a si lo, nan cui can sunglawi cu man nei zetin kan hmang thei a si. Ziang ruangah tlawng kan kai ? A tawi zawng in kan let asilen, ca thiam ih mah le mah todelhawk le neihnun kan duh. Culawng hman siloin, mi ih hmaizah le upat, khua le ram hrangah riantu ṭha si kan duh ruangah a si. Culo khal a sannak tampi kan thu lak dan ih zir in a um thei.

Asinan, riahsiat za asi mi pakhat ih ka hmuh mi cu kan miphun sinak ah a buzuih (fate zawngin) kan ṭhang mi hi a si. Atu ih kan dihmun zoh cun a ṭum suk zawng in miphun duhdawtnakah kan ṭhang a si. Kan chin state ah Chin Radio aw suah a cozah in inrak pe ih cu le kan ṭawngte rori in tui nitiang ah Radio thuthan ngai ding kan nei. Pathian thlawsuah tumpi a si. Nan, cu cingcun tu ah kan identity (sinak)  thu ah Lai, Falam le Falam Chin, Chin  ti mi thu ah lungrualnak ngaingai nei thei lo in pawlhcawk aw rere in kan hmang. Cumi cun dinhmun hnget lo ah in ret lawng siloin laiking vek fang “ leh lam ah awr dum suah ih leh lamah awr rang suah” vek fangah in thlen. Cui sin mi tamsawn in kan uar mi te “Falam” ti mi cu kan identity dingah kan ruat ih kohhran le society tam takin kan hmingah kan hmang. Cun, kan kawhawknak khalah “ kei cu falam mi ka si” lolen “ kei cu laimi ka si” ti ah kan ko aw aw. A tu’i kan dinhmun fangah cun a sual tum tuk lem lo tla a si men thei. Asinan, History (thuanthu) lamah cun Chin ti ah ngankhum kan rak si. Hi a hnuai ih ta pawl hi uluk takin in vawn siar suahsak hram aw:

1. Lai: Lai ti mi hi kan kawhawknak tam bikih kan rak hman ṭheu mi a si ih a mawi khal a mawi. Cun, Lai kan hawn ti leveten kan khansa (feeling) thei a si. Asinan, ka rel zo vekin Lai ti mi cu kan co ngah nawn lo abang. Ziangtin?… Lai ti mi cu kan unau Hakha pawl ih ta vek tlukah a cang. An nih cun an kawhawknakah Hakha an ti aw dah lo, an tam ah an malah “ Lai ” ti mi hlir an hmang. Cun, an vanṭhatnak a si ti ih ka hmuh bet mi cu Mizoram state sungah khin “ Lai district” ti mi an nei. Khi tawkih an neih mi cu Hakha ṭawng khi a si. Tawng dangin ka rel a silen “lai ṭawng” an hmang. Nang le kei in Lai kan ti aw asilen Hakha ṭawng khi lai ṭawng ti ih ruah a si sawn. Mizo, Khami, Mara tvk.. lam pawl cun Hakha ṭawng kan ti mi khi Lai ṭawng an ti. Nan, nang le kei ih kan hman mi hi Falam ṭawng ti ah an ti. Ziangtluk khalin Lai ti mi hi tâ bangin neih tum khal ningla unau (Hakha) thazang pe fang kan si. An nih cun an pawlhcawk ve lo “ Laipa/ Lainu bak ka si” ti ah an ti aw. Cumi cu an sinak ngaingai ih an kaihhnget mi khal a si fawn.

2. Falam: Kum tawkfang ih si khan Falam ti hi kan sinak (identity) phunah mi tampi in kan lalut. Kan mah sungah tla cun Falam kan vawn ti levete hin thazang tlung le hlum hlunhlo ah kan ruat aw aw. Cun, ngai khal a rem ih sal khal a nuam zet fawn. Falam khua( kan khawpi pakhat) a simi cu kan miphun hmin ah can ter tum in thih ṭan in kan ṭang a si phawt hi maw!. Thu saupi ruat mu ma lo in  can ter kan tum a si ah cun kan can ter ngaingai thei men. Asinan, a rahsuah (result) cu kan miphun hrangah a ropi tuk lo men ding!. Ziangtin?- Falam kan ti awk levete cun kan Unau Tedim, Hakha le unau dang pawl hin mikhual le midang zoh in in zoh hleiah kan lakih tlanlen le ngam takih um hi an harsat zet ding. Cuti kan ti aw vivo a silen, a buzuih(fate) zawng in kan ṭhang dingih kan hmai lam kum 20 hrawngah cun kan ṭawng a ngainatu le a duhdawttu cu kan mah sung lawngah kan cang ding. Kan mah sung hman ah kan ṭawng le phunhnam zahpi tu kan karh sinsin ding. Mi hrek khat phei cu kan unau phun le hnam ah in beu san ding. Unity in Diversity ti mi lam sinawn lo in, Destruction in unity ti mi lamah kan feh thuk sinsin  ding. Cu mi in a hrinsuah vivo ding mi cu a tu khal ih kan tawn rero mi- kan peng sungih miphun pêng pakhat hnu pakhat mahte in kan hlawm khawm aw hlet hlo kei ih cutin mi maltete ah kan ṭhekdarh aw thluh ding. Sumpai nei deuh le boruak hai thei deuh pawl in mai milai neih vivo kan tum ding ih cutin kan miphun cu sawmdawltu nei lo Pitar vekin a awngrawp (cau rau) ding. Culawng hman duhtawk lo in, a khua khua in dîn kan tum leh ciam co ding. Zawi khua cak deuh, zawi khua lar deuh ti le kan khua khal kan te ce lo ti si awm ang takin kan aukio ciam co ding. Cumi cun, kan miphun dingsuak le dam ding cu Malaria PF vekin kan thluakah in luh hnawh dingih caurau ko in in nuai siat ding. Kan tuam hlawmawk thiam lo vivo asilen duh lo le paih lo cing in kan cem ruairo lan ta ding a si cu. Cuvekin, kan miphun cu leitlunah mi kutsung le salah kan cang kum khua ding a si. Na zum lo len tu’i hi ca na siar ih sin kum 20 khi rak zoh hnih law ziang maw kan bang ding!!!.

3.  Chin: Ka cahram hmaisa pawlah ka rak ṭial zo vekin, hi Chin ti mi lawng hi kan miphun damnak si (medicine) um sun a si. Malte ka vawn aukio ta duak ke aw, thinheng lo ten- Kan nih miphun hi mai thu duh le mi lungruh kan si. Lungrualnak lamah lungruh duh lo in maithu duh lamah kan lung a ruh. Thu ṭha kan hmuh mi le theihmi kha tuah le thlun mai hnakin kan mai community le sungkaw thu suak a si lo ah cun thlun le zawm kan tum ṭheu lo. Hi mi hi kan mi bang lonak le kan hnufum ringring nak a si. Chin ti mi khal hi tu’i ni ah kan chin state ah tâ bulih a nei tu kan um hrih lo. Chin ti mi sungah kan funkhawm aw aw ti men a si. Cumi cu a dik ih rel tam khal a ṭul in ka thei lo. Falam Chin, Hakha Chin ti vekin kan bun aw zel zel men.. nan kan nih cu “ Chin miphun ”  kan si ti ih a ti aw fukfi tu  cu kan mah sungah hman malte lawng kan um. Asilen, Chin ti ih kan kawhawk fukfi cu a ṭulnak a um maw si , pawlhcawk ruri men teh hi a ṭha ko lo maw?, Ram lengah Chin kan ti aw ding ih ramsung le kan mah le mah ah cun “Lai” lolen “Falam” kan ti awk men ding ti teh hi a ṭha maw?. Nan ruahdan in rak sim ve uh law. Kei cun a ṭha lo “ Chin” ti lawng in kan ti awk fukfi a ṭul ka ti duh. Ziangruangah tilen, kan pawlhcawk aw rere asilen ziang tik hmanah kan ding suak dah lo ding. Kan identity ah kan buai kum khua ding. Thuphan per bangin kan sinak mi ih in suh leveten , “ ih..ah.. chin.. sungah hin miphun tampi kan um …” ti ih hel kual awk ciacom a ṭul hleiah kan pumkhatawknak in siatsuah a si. Chin ti mi thu thawi pehparaw in “ Mizoram ih sin kan zirding thuthup” timi le “ kan miphun duhdawttu kan um lai maw?” ti mi ah ka rak ngan tam tuk zo ruangah a siar zo hrangah cun nin um tla a si thei ih ka nawlh tam lo mai ding. Ka rel uar duh mi cu a tak ih kan hman suah a thupitzia le pawimawh zia sawmawk le fawrhfial awk a si.

Siahhlawh Hruaitusinak (Servant leadership) Part-3 Date 1/31/2010

5. Midang ṭulsam mi phuhruk saknak dingah Jesu’i riantusinak puante kha an kai hnget.

     Jesu’n a dungthlunpawl ke a khawlhsak hi kan zate’n kan theih lar zet mi thu a si. Tangdawrnak le phahniam awknak nun in zirh. Jesu in cawhtawlh (zalung) la tahrat in dunthluntupawl ih ke pakhat hnu pakhat a khawlh. Cuti a ti mi cu an mang a bang in a ngaihnak an theithiam lo a si ding.. an lakih mi pakhat Piter tla cun, “ ka ke cu ziangtik khalah I kholhsak hrimhrim lo ding,” ti ah a ti phah.. Asan cu, zirhtu Saya lole Bawipa in hruaimipawl ih ke khawlsak ti cu thil cang kel lo thilti dah lo mi a si. Pung hman thil cangmi ah cun Bawipa lole Saya pa ih ke sawn kha dungthluntupawl sawn ih khawlh ding a si.  Asinan,  an Bawipa- Jesu sawn riangri in a tak rori in an ke a khawlhsak  tikah a ngaihnak hrimhrim an thei lo. Curuangah hi tin thu a sut, “ Atu nan parih ka tuahmi thil hi a tican nan thei maw? (Jn.13: 12b). Zohman in a thusuhnak  sawn dan ding an thei lo , cutikah Jesun hi tin “ Nannih in, ‘Sayapa,’ tile ‘Bawipa’, tiin in ko ih nan dik a si, ziangah tile in ti vekin ka si ngaingai. Nan Bawipa le nan Sayapa keimah in nan ke ka lo khawlh zo. Curuangah nannih khal pakhat le pakhat nan ke nan kholh aw ve pei. Nan hrangih thil ka tuahmi vek cekci in nan tuah vennak dingah nan mithmuh ah zohṭhim ding ka tuah zo” (Johan 13: 13-15) ti ah a sim fiang. Hi Jesu’i tangdawrnak kut le puante hi hruaitu pawl in kan lungthin ah kan ret ding a va thupi lawm mam em!. Jesu Amah rori in a hruaimipawl ke a khawlhsak mi hin a tak in dungthlutupawl ih nun khal a neh tuk lawm mam!. Hruaitu in tangdawrnak thawi midang kan rian mi hi mi in an hmuh le theih tikah an nunnak ah nasa ten thu a sim a si. Cun, cuti vekih tangdawrnak thawn mi kan rian tikah lungawinak nasa takin kan mah khal in thlun cih ve. Midang kan duhdawtnak cu kan riannak le tuahnak  ih lang ter ding kan si.

6. An ṭuanvo le thuneihnak kha midang tlaksamnak phuhruksak sin theidingah midang an ruah sawng vivo.

      Mai thu duh tuk hi siahhlawh hruaitusinak thaw cun a sai kalh aw deuh. Mai thu le ruahnak put suah mi lawnglawng uar hlece tahratin , midang thusuak a sia, a ṭha ngaithlak sak duh lo tu cu mihngal mi a si. Kan Bible thuanthu kan zoh tikah hruaitu hlawhtling pawl hin thurawn an laknak- rual le pi, pathian mihman le khawnbawl tampi an nei. Thimnakah – Samuel cu Puithiam Eli hnenin , David cu Jonathan le Nathan hnenin tvk.. Culawng hman si lo in , an mah thluntupawl hnenah an lungthlitum le tumtah mi khal an hlan sawng vivo. Kan mah ih ṭuanvo le thuneihnak kan neih mi hi kan mahte kumkhua ih kawl ding le thup ringring ding kan si lo. Midang thawi ke kar tlang ding kan si ruangah, kan rual le pi, rawngbawlpi le mipi kha kan thu hmuh mi hmu thiam thei dingah tu le tu kan sim leuhleuh a ṭul. Hruaitu pakhat si le midang hnenih si thurawn ṭha lak thiam le rohta thiam hi thil thupi tuk mi a si. Curangah, Paul tla cun thlarau lam ih a fapa Timothy hnenah hitin ca a kuat, “ Theihpitu tampi hmaiih ka lo zirhmi thu tla cu midang a zirhsin theitu din rinsanthlak pawl hnenah va ap aw.”(2 Tim 2: 2).

Thunetnak

            A tlun i tarlan vekin,,tui ni ih pastor, kawhhran hruaitu le rawngbawltu in kan thinlungah hi siahhlawh rawngbawltusinak lungput hi kan neih cio dingah a thupi tuk mi  a si in ka thei. Mi kan kaihhruai dan tla mah le mah zoh kir aw sal in –ziangvek lungput thawn mi ka hruai ti kha kan hmuh thiam aw ding. A uk ih uk, mai sunlawinak le ropitnak hawl le mi hramhram ih thil tuahter tu kan si ah cun cui lamzin cu zumtu in mi kan hruaidan lam zin asi lo ti thei thiam in, Jesui in zirhmi Siahhlawh rawngbawltusinak hi khulfung lo in a tak ih kan hman suah ding ka forhfial aw a si. Cui, lamzin cu hruaitu in kan thlun le veten kan hruaimi mipi in Pathian ih hruainak hi kan nunnak feh tlang in an tep ding ih van ih kan pa an sunlawih sinsin ding. Hruaitu cun kan thinlung hi kan kilthat a thupi tuk. Mi dang hrangah a thlum mi khuaiti zu kan si ding hi pai in forh mi a si fawn. Mi ih rian ding mi si lo in miriantu ding kan si. Ropitnak le upatnak cu kan co ding mi silo in Bawipa’i ta a si ih Amah lawng in co kumkhua seh. Hruaitu’i hlawhtlinnak cu a lenglam landan men lawng si lo in a sunglam lungput le nun thuthup sawn a si. Mi nehnak diktak khal cu nun ih nehnak hi  a si fawn. A sunlawimi Siahhlawh Hruaitusinak  kai hnget ding in nang le kei hi sawm kan si. Hi thu kan theih hnu ah nang le kei teh ziangtin kan sawn ding????.

Siahhlawh Hruaitusinak (Servant leadership) Part-2 Date 1/31/2010

2.  Dinhmun le sinak cuh awk buai hnakin Khrih dung rinum ten an thlun sawn.

            Luke 22:24-“ Dungthluntu pawl lakah Zoso a tum bik ih ruah ding a si, ti in thu-el awknak a um. Jesuh in an hnenah, “ Leitlun siangpahrang pawl in misenpi pawl kha Lal zetin huham thawn an uk ih cuih uktu bawi pawl cun ‘Miseenpi ih Rualpi,’ tiah an ti aw. Sikhalsehla nannih cun cubangtuk nna si lo ding; nanmah lakih upa bik cu nauta bik bangtuk in a um ding ih hotu bik cu hnen-um bangin a um ding. Zoso a tum deuh: To in rawl a eitu maw, rawl petu so? A totu kha a tum sawn a si lo maw?. Sikhalsehla kei cun nan lakah a lo riantu vekin ka um a si.”

            Hi a tlun ih Jesui ṭawngkam le zirhnak zoh tikah fiang te’i kan hmuh theimi cu hruaitu le sunglam lungput a si. Leitlun hruaitu pawl vekin kan nih Pathian hnaṭuantu pawl hin kan mipi kan hruai ding a si hrimhrim lo. Leitlun hruaitu pawl cun thuneihnak, Lalnak le hramhram ih thil mi tuah ter an uar. Cuihleiah, ropitnak le sunglawinak pawl hi an mah in khum an duh ringring. Asinan, siahhlawh hruaitupawl cun Lalnak, sunglawinak, ropitnak, le hminthanak cu Bawipa’i ta a si, kan ni co ding a si hrimhrim lo ti kan theih a thupi ngaingai. Dinhmun ṭha le sinak pawl cuh aw ih buai ding kan si lo, midang hnuaiah riantu kan si ding hi siahhlawh hruaitupawl ih lungput ding mi a si. Cumi cu kan Bawipa Jesu, Amah rori in kan thlun dingih  ro in roh ta  mi a si. Anih cun , Lalnak le sinak lam buaipi lo in, riantu dinhmun in amah thluntu pawl a hruai a si. Cui, siahhlawh lungput hruaitusinak ih lungput le nun thuk mi kan hruainak ah um seh la ziangtluk thlawsuah sung lawi kan hruaimi pawl hrangah kan si ding!.

            Uktu le hruaitu ih danglamnak hrekkhat:

       Uktu cun a milai pawl kha a uk in a uk ,asinan, hruaitu cun a milai pawl lam zin a khih hmuh.

       Uktu cun a thuneihnak a hmang ih, hruaitu cun a mipawl ih ruahnak a hmang.

       Uktu cu an ṭih in an ṭih , sihmansehla, hruaitu’i kiangah cun hruaimi pawl an ngam in ṭhahnem an ngai.

       Uktu cun ‘ka, keimah’ a ti ṭheu, asinan, hruaitu cun “kan, Kanmah” a ti ṭheu.

       Uktu cun hlawhsamnak a thlen tikah puhmawh ding le midang dem ding a hawl, asinan, hruaitu cun a ṭul dan vekin thil felfai lo mi a tuah ṭha sal.

       Uktu cun ziangtin an tuah ti a thei, asinan, hruaitu cun ziang ti tuah ding ti mi amah rori in a khih hmuh.

       Uktu cun ‘ tuah uh’ ti’n mi a fial, asinan, hruaitu cun ‘ kan tuah thlang pei uh’ ti ah mi a sawm[1]

       Asilen, kan nih kohhran rawngbawltu le riantu pawl teh hi Uktu maw kan si Hruaitu, mah le dinhmun zohkir sal cio uh si. Hi siahhlawh hruaitupawl ih sinak hi kan nunnah hmuh ding a um ve maw?.

3. An hminthannak, diknak le hlutnakpawl  tlansan in midang rian ih  manhlatnak an hawl sawn.

            An hminthannak, zahumnak, diknak le hlutnak pawl kha an duh lo, makah an thla lo ti siloin, cupawl cu an sinak si hmansehla, midang riannak hrangah khamtu hauhruang vek a can thei mi khi hmu thiam in sir ah an ret ṭha. Culen, an tuah ih mawilo khawp ih tangdawrnak, hna niam le mi ngaihsan hlawhtlak lo thil fate vekih lang pawl khal an tuah. Midang in in ngainep in in zokzet pang pei maw ti hi midang riannakah an ruat lo, a kotu pai mithmai an zoh ih, cutin an nun pumhlum cu siahhlawh bang tuk in midang riannakah an hmang. Mi in ziang in tuahsak ding ti mi ruahnak le lungput cu khengbet in mi hrangah thil ṭha ka tuah sak thei ding ti mi kha an thinlungah an ret ringring ih ruangah midang riannak cu lungawinak le malsawnnakah an ngai thei. Kan Bawi Jesu in a dungthluntu pawl ke a khawlhsak mi hin a tak in a langter. A zahumnak, diknak, hlutnak le hotu sinak cu ret ṭha tahrat in a hruaimi pawl kekhawlhsak in midang rianih manhlatnak nun mi a zirh a si.

4. Midang riannakah an nunnak tiang an thap (risk) ngam ziangruangah tilen Bawipa’i kutsungah ziang hmuahhmuah a um thluh ti fiang ten an zum hnget.

            Jesuh in , “ Ka thlunih thu na neih theinak hi Pathian ih a lo pek ruangah a si. Curuangah nang hnakin na kutih I thlengtertu pa hi a sual sawn a si,” (John 19: 10-11) ti ah ti. Jesu in a nunnak cu Pai kutsungah a um ti hi fiang ten a thei. A pai remti pinak le siannak tel lo in a tlunah zianghman a thleng lo ti hi a fiang tuk lawm mam. Hruaitu pawl kan tangdawrnak, kan pumpekawknak, le mi kan riannakah a phunphun sawiselnak le dodalnak kan tawng ding cu mi cu in Runtu Jesus rori khal ih a tawn mi a si, asinan, cuvek canah Bawipa’n in umpi ti theih cun ṭih le phannak a hlau ṭheu a si. Nang teh mi dang na hruainakah ziangtluk na nun na thap siang?. Siahhlawh hruaitusinakah cun nunnak tham ngam tiangih pumpekawknak khal a tel a si.

            Asinain Piter le Johan in, “ Nanmah ih thu thlun maw Pathian ih thu thlun so Pathian hmaiah a dik sawn, nanmahte in ṭhen hnih uh. Ziangah tile kan mah rori in kan hmuhmi le kan theih mi cu sim lo in kan um thei lo,”(Dungthluntu 4: 19-20-) ti ah an ti. Hi tawkih Piter le Johan ih ṭawng kam khal hin midang an riannak le Pathian hna an ṭuannakih an ral ṭhatzia in sim thei. An nunnak thap ngam tiangin Bawipa’i hnaṭuan le zumtu pawl thlarau lam ṭhanlennak ih kaihhruai an duhthawh zia thu ral ṭha zet in an mah thusuttupawl an let kir. Hruaitu pawl cu thudik ih ke kan kar a si ah cun ṭihphan ding zianghman a um lo.. kan nunnak neitu le in hruaitu cu Bawipa ,Amah rori a si.