Cozah ukawknak hi kan ṭul tuk mi a si. Sim zo bangin, Politic “ polotikos”-“ kua le ti ṭha” (polite citizen) ti mi hin ram mi sinak lawng si lo in a ram neitu mipi thuthawi a pehpar aw mi ṭuanvo khal a keng tel a si. Curuangah, politic ti mi cu sual a si hrimhrim lo, ṭawngkam mawi lo le ṭha lo khal a si hran pa lo. Asinan, politic ti mi cu tui ni ah Pathian mi lo pawl hruaitu (ungodly politicians) pawl ruangah a siatbal a si. Kan thei duh a siah cun politic thuthawi pehpar awh ih hnihsuak thu le dik lo mi thu relcawk lo a um ding. Ṭhimnakah, Politic a tuahtu pawl cun mipi an ngaihsak (interest) an ti?. A dik maw? Khatlamah mi hrekhat in asile cangvat pawl khal in minung cu an ngaina ual. Si lo maw? ti in. Nan, cangvat pawl cu politician an si lo pi.. heheeh hei ti vek ṭuk tak.
Aw si, Bible in ram uktu pawl upat ding hi in sim le zirh mi a si. Ngaingai tei ti ah cun, “. Uktu Bawi pawl hi thil ṭha a tuahtu pawl cun ṭih ding an si lo; ṭhatlonak a tuahtu pawl cun ṭih ding an si. Thuneitu bawi pawl kha ṭih loin um na duh maw?. Na duh asile thil ṭha tuah awla mithmai ṭha na ngah ding; ziangah tile nangmah ih ṭhatnak tuahtu dingah Pathian ih siahhlawh a si. A cozah in in tuahsak thei mi asinan kan mahte ih kan tuah thei lo mi tampi a um a si. Ṭhimnakah, zinpi ceh, tidai laak, electric khawlpi bun le adang pawl. Fumfe le felfaitei tuah hi bulpak hrangah cun a har zet, asinan, a cozah hrangah cun an tuah duh cun thil harsa tuk a si lo.
Ziang vek lungput a cozah uktu pawl thuthawi pehpar aw in na nei ti ka thei lo. Keimai bulpak cun a ram uktupawl hi ka rak hua tuk dah. A ṭha zawngih hmuhnak hnakin a se zawng ih hmuhnak in kum reipi ka nun in uk. Asinan, Bible in a cozah uktu thu thawi pehpar aw ih kan lungput ding le nun dan ding in sim mi ka zoh le zingzawi tam deuhdeuh tikah tu ah cun ram le miphun, a cozah duhdawt ding hi ka mawhphurh a si ti ah in neh (influence) ngah riai a si. Ram hruaitu le a cozah zung hnaṭuan pawl hi kan upat le ngaisan an phu hrimhrim a si. Nan, mi hrekkhat in an corrupt tuk fawn, an dik lo tuk fawn cu cing in ziangtin kan upat thei ding? an ti. Asinan, Bible ih in sim mi hi a fiang a si. Hi Rom a cozah san laiah hin uknak a neitu hi mi ziangvek an si? Mi ṭhapawl maw an si mi ṭha lo pawl ? Kan sim asilen ukawknak ṭha lo neitu an si. Bawi Jesus thinglamtah parih a khengbet tu, a hrem tu le zumtu hmaisa a hremtu pawl -Pontius pilat, Ceazar, Nero pawl khal kha hi mi Rom a cozah thotho hi an si. Cuti cing cun Bible in upat ding le an thuneihnak sungih tuh lut aw ding ih thupek pek an si. Tita 3: 1 cun, “ Uktupawl le thuneitupawl hnenih tlulut dingin, an thu ngai dingin, thilṭha tinkim tuah dingih tiar cia dingin zumtupawl cu theihtersal hai aw” ti ah a ti, Kan Bible in khua le ti ṭha si dingah in duh. Cu mi cu ziang si a sullam?. A si, uktu pawl hnenih tuh lut aw ding, thu ngai ding, thilṭha tinkim tuah ding le upat ding hi a si. Um menmen ding ah le kan ram cu a sisi in si men seh ti ih ti huahhi ih to men dingah in zirh lo. Kan mah rori a siatbal mi remsal le kan ram a ṭhat sin thei le a mawi sin theinak dingih ke karsuak tu ding ah in zirh mi a si. Ngaingai te ih ti ah cun, a ram neitu kan mah chin mi hman ram hrangah le miphun hrangah sehernak lungthin neilo, ke kar paih lo, ṭuan tum lo le pum pe aw lo kan si ah cun kan miphun le ṭong hman a thiam lo pawl cu ziang tin kan mah lan ih pumpe aw ding le kan ram ṭhatnak hrang ṭuan hruthro dingah kan beisei ngam ding???.
Kan mah hi khua le ti ṭha (good citizen) , dingnak le felnak ih mipi a neh (influence) tu kan si a ṭul. Curuangah politic ah hin zumtu pawl thianghlim te in kan tel ve a ṭul. Ahleicein, kan ram, kan chinland ṭhansohternak dingah a hnarkaitu (source) cu kan mah a ram neitu kan si. Asilen ziangtin cu mi cu kan si ter thei ding?
1. A ṭha zawng ih mipi a nehtu (positive influence) kan si a ṭul.
Kut le ke pho selhselh ih to, zianghman seherh le tumtah khal nei lo ih hngawk thlur thlo men ding kan si lo. Na tuah ding mi le na ti ding mi awm tawkih na hmai ih a um mi kha ṭhahnemngai zetin ṭuan aw. A cozah le ram hrangih ṭuan ding in ram a um cia. Cun ramhruaitu le uktu khal an um. Cu mipawl lakah mi ṭha an um vekin mi ṭha lo khal tampi an um ve. Cupawl na hmuh tikah ziang tin na tuah ding? A ṭha zawngih mi a nehtu, rinumzetih thlacamtu le mah le ti thei tawkte ih ram le mipi hrang ih ke a takih kar tu na si a ṭul. Hi mi ah a cozah uktu pawl hnenah tuh lut aw ding, an thu ngai ding, ṭhil ṭha phunkim tuah ding kan ti tikah thil ṭha tuah ding in kan tiar awk ringring a ṭul. Ṭhimnakah, pu le ih kut tangih hnaṭuantu si bang aw la, nahzi pariat sung ṭuan ding kha na hna si bang ta sela, zing deuh hna nan thawk hlanah a hmun tleng in tlai deuh hna nan ṭheh tiang khal um man ding in tim lam aw aw. Cuvekin mi dang hnakih dang lam ding kan si. Cuvek in nung aw la, na nuncan zia za an lo hmu ding. Thimnak ah I Peter 2: 12-13 “ Pathian zum lomi lakah ziaza zohṭhim tlak in nung uh la ṭhatlonak a tuahtu ti in sual lo puh hman haisehla, nan nuncan ṭhatnak an hmu ding ih Pathian a rat Ni ah amah cu an ṭhangṭhat ding a si. Bible in nan nuncan ziaza cu zohṭhim tlak si seh a ti. Ziangruangah? “ Zumlotu in in hmu ding ih cu le Pathian a rat Ni ah amah cu an ṭhangthat ding”. Cuihleiah, “Kan Bawipa ih ruangah nan tlunih thuneitu Bawi pawl cu an thu ngai uh; a saang bikih thuneitu Siangpahrang cu a thu ngai uh…..peng le ram uktu pawl khal.. an thu ngai uh…Ziangah tile ziang hman thei lo ih ṭongtu mi aa pawlih ṭong nak hi thilṭha nan tuahmi in tukdai seh ti ah Pathian ih a lo duhsakmi a si” ti ah a ti. Kan ram hi a ṭhat le a nawm kan duh ah cun kan mah Pathian ih minung pawl ih sin kan thawk a ṭul a si. Kan chin state, cu mi lakah kan nih Chin ṭong a hmang tupawl hi Christian kan ti aw lengleng nan, Christian taktak ih lungput le um dan dingin kan um maw ti hi zohfengawk ding kan ngah zet in ka hmu. A miphun zawng in kan zoh asilen a tlangpi thu in Christian sakhua (Christian religion) kan ti aw, asinan, bulpakih Pathian thawi pehtlaihawknak ngaingai a nei lo mi tampi kan um lai a si. Pathian ih duhdawtnak in kan nun in sutkuai thluh le kan miphun le ram duhdawt theinak lungthin in pek ding hi a va hngakhlap um lawm mam ve aw ka ti ṭheu!. Khrih ih duhdawtnak le kan miphun in duhdawtnak theih feng ngaingai lo ah cun ram le uktu duhdawt ti mi hi mi lai mi nunnakih thil cang thei lo mi tluk a si. Pa Pathian ih in duhdawtnak nun takih hawn tep le ceen hnu lawnglawng ah le kan rundamnak cu kumkhua in Pai kutah kilhim in a um asi ti kan theifeng verver le veten, khua le ram hrangih kan ṭuanvo khal kan hmu cih ve thei a si. Van kua le ti mi sinak sullam fiang tei kan theihfeng asilen lei khua le ti sinak ih sullam khal kan thei fiang cih ding. Ngaihman, hi leilung cu kan kumkhaw hmunram a si lo ti kan thei fiang, asinan a langte sung cu kan umnak ram le miphun hrangah malsawmnak petu si dingah Pathian in in duh a si. Kan ram le miphun a hning ter tu le a khaiding tu si ding khal hi Pai lungthlitum cu a si ko ding ti ah ka zum. Kan chin state hning tertu le a mawiter tu khal hi kan mah miphun kan si ding hi Pa Pathian ih tumtah si hramseh la aw ka ṭi theu! Pa Pathian in kan nih miphun hi mibang lo ding le mi hnuai ih mi rawl suang le mi siahhlawh ih um ding kumkhua ah in ser ce ka zum lo, amah zumtu kan sivek in kan ṭuanvo kan theih ih rinumten kan ti ding mi kan tuah a si ah cun Pai thlawsuah in in hmuak tengteng ding ti hi ka zum. Nan, a pawi mi cu khua le ti ṭha kan si maw?, Ram le miphun duhdawttu le a ṭhansohnak ding hrangih thlacam le peknak, kekarnak thawi tha a suah tu kan si ve maw?, Maw mai Bawipa a zuarthlaitu Juda Iskariot bang in , mah le miphun a dodal, a zuarthlaitu le a mualphoh tu men fang lawng kan si???
Kan ram in Pathian a theitu le a duhdawttu hruaitu tampi kan ṭul a si. A kawlram cozah pumhuap in kan ṭul. Cuihleiah, kan chin ram ah Pathian theitu le zumtu diktak hruaitu tampi kan sam a si. Zumlotu le Pathian theilo mi in kan ram le miphun in hruai hnakin Pathian hmaiih khukbil le mithli thawi ram le miphun hrangih thlacam tu cun Bawipa an cangvai ter sawn tengteng ding ti hi ka zum a si. Thu mah le mah sut aw sela, Kan kawlram kan duhdawt maw?,, aw si a fiak deuh in kan chin ram kan duhdawt maw???, ziang tin hi thusuhnak hi na thinlung takin na sawn ding?. Duhdawt na ti ko ding ka zum.. Cuti a si ah cun thil ṭha pakhat khat kan ram le miphun hrangah na tuah a ṭul a si. A siatbal zo mi tungding saltu le remṭhat hna a ṭuan thawk tu va si hram aw. A ṭha zawngin mipi a neh tu si aw, thil ṭha pakhat khat kan ram le mipi hrangah tuah aw. Ram sung miṭha si aw, Pathian in kan sinak in thei, in zoh ringring. Kan ram hruaitu pawl an hming salin thla kan camsak ringring a ṭul. Ahleice in kan chin ram in hruaitu ṭha kan neih theinak dingah nasa ngaingai in Kawhhran zawngin siseh, bulpak khal in thlacam kan thar thawh sal a ṭul. Pathian in kan chin ram khal hruaitu ṭha in pek ding cu a tiar aw ring ring nan, kan mah mipi khal in Pathian kutcak cang ding ko in kan kar lo khal a si thei men ho khaw.
Mi tampi cu duhhamnak in kan nun in luatkhat. Ram le a cozah in thilṭha in tuahsak ding lawnglawng kan bawh, nan kan mah hmuah ram le a cozah hrangah ziang hman tuah kan tum lo. Kan nih Chin mi hin a ram cozah ṭhat lo lawnglawng hi kan suan lam ih asinan, kan ram a cozah ah taxes le tuah ding mi pawl hi teh dik le felte in ka tuah maw ti tla kan zohfel awk a ṭul ve. Rinumnak le Christian nun teh kan chin ramah kan langter maw ti khal hi kan bih awk a ṭul ve nan ti cio lo maw?. Ramsung mi sinak ih hamṭhatnak le hlawknak kan co vekin, ram le miphun hrang khalah mawhphurh kan nei ti hi kan cin ringring a ṭul. Kan Kawlram, kan Chin ram hi duhdawt uh si, a lem si lo in kan nun taktak in duhdawt uh si… cu le Pathian in kan ram a ti dang lam ding. Kan duhdawt mi kan Nu, Kan Pa, Kan farnu, ṭapa, fanu le fapa ah cang sela Bawipai tlawhsuah cu ziangah saw kan tlunah le kan chin ramah a luan lo ding!. Ram sung mi miṭha si aw. Na nu le pa, na u le nau, na theih mi rual le pi, an zaten ram sung miṭha si ding in sim aw, zirh aw la, sawm aw la nangmah in nunpi aw. A siat mi remṭha tu, um men le zoh men lo ih a tuahsuak tu va si aw.
A ṭha zawngih mi nehtu va si aw. Ziang ha na thinlung ah um?. A cozah le uktu pawl tlunah lungput dik na nei maw? Mi hrekhat in kan ram a cozah cu a corrupt tuk, a setuk ti ah kan ti men ding? Ziang tin Pathian in hi bang hruaitu pawl hi a ruat kan ti thei ding? Kan hmaite ah kan ram ah thlanawknak (election) kan nei ding a si ih zovek khal in neh sela, tha kan pek (support) hrimhrim ding a si. Tu ah campaign tla an thawk cing ding. Cule ziang party bikin nehnak an co ding ti kan thei hrih lo. Kan duhmi le beisei mi an tlinah siseh tlinlo ah siseh kan upa le cozah kan rian ding cu kan ṭuan vo a si.
Bible theology hi kan zohhnik ding, Jesu in , “ Ka tlunih thu na neih theinak hi Pathian ih a lo pek ruangah a si….” (John 19:11). Hi Bible cang ih si kan zir thei mi cu thuneihnak nei, Pathian hnenih sin a ra mi si lo dang a um lo. Thuneihnak cu Pathian hnen lawng ih si ra le Pathian ih pek mi a si. Kan kawlram a cozah khal hi an ṭha ah maw an sualah maw Pathian ih dinmi a si. Ram pakhat kan nei ih cucu kan kawlram hi a si fawn. Kan lakah mi ziangmaw zat in kan ram kan hua, kan duh lo tla a si men ding. Asinan, tui ni ih si thawkin kan ram duhdawt kan zir le Pathian hnenih kan ram duhdawtnak nun mi pe ding ih ka dil a ṭul. Cu mi kan ti lo asilen, in hringtu kan nu cau le thizik cuah co ih a na bese mi tuamhlawm duh lo le ngaihsak duh lo vek kan si ding. A hleice in kan chin ram in in ṭulnak a zual cuang a si. Kan mipi hrangah duhdawtnak le lainatnak lungthin kan neih a cu tuk a si. Ṭhimnakah, ziang canah a cozah thu ngai lo in ka um thei ti thusuhnak tuah bang ta sela? Thil pakhat lawngah cozah thu ngai lo in kan um thei. Ziang caanah?. A si, Pathian ih duhnak le thu a kalh mi tuah infial caan ah a cozah thu ngai lo in kan um thei. Ṭhimnakah, Peter le apostol dangpawl in, “ Milai thu hnakin Pathian thu kan ngai sawn ding…”(Apostol pawl 5: 29) ti ah an ti. A cazah in siseh, uktu in siseh, Pathian in a duhlo mi le a thu thawi a kalh aw mi tuah in fial a si ah cun an thu kan ngai lo hi a theih a si. Hi thu ah Jesu’i thu sim nawn lo le phuang nawn lo ding in thupek an si. Jesu’i hmin hrimhrim ih thusim nawn lo dingah ralrinnak an pe. Asinan, Pathian thu awih milai thu awih hnakin hi thu ah an hril sawn. Tahṭhimnak dang cu Daniel cabu sungah kan hmu thei. Daniel cabu sungah mipi pawl cu zuk lem hmaiah kun ding ih thupek an si. Asinan, Daniel ih rualpi pawl ih sannak hi zoh uh si, “ Meisa alh sungin kan biakmi kan Pathian cun in humhim thei ti kan fiang. In hum lo a va si hmanah, siangpahrang bawipa, na khawzing pawl cu kan be lo ding ih na sui milem tuahmi hmai khalah kan kun lo ding, ti cu in theihsak cia aw,” (Dan 3: 17-18) ti ah an ti. A caan caanah cun kan ṭongsuah a ṭul can a um. Ṭhimnakah, nan hnaṭuannakah ei thup ding le rukru ding ih an lo fawrh a si ah cun, thudik ṭan in na ṭawng, ka ṭong suah a ṭul. A ṭul asi ah cun kan hnaṭuan khal sung le caan ngam tiang ih kan huam awk a ṭul. Kan nupi maw, kan pasal in maw thil ziang maw si a diklo mi le nunnak thawi a kalh aw mi tuah in fial asi ah cun an thu kan thlun lo thei. Asinan, cuvek siar lo ah cun uktu le thuneitu cu kan ṭihzah, upat in an thu ka ngai ding a si. A ṭha zawng ih mi neh ding kan si.
No comments:
Post a Comment