KAN CHIN MIPHUN DUHDAWTTU KAN UM LAI MAW?

Hi cahram hi miphun duhdawtnak le seherhnak lungthin thawi ka ngan mi a si. Zo hman bulpak sawiselnak le pawl ṭan bul ka nei lo. Ṭhahnem ngaituk ruangah ṭawngkam mawi lo le ngairem lo a tel pang asilen siartu zate hnenah ngaidam ka dil fawn.

            Ziang thu si kan ruah cu tuk mi cu ti’n thusuhnak kan tuah asilen,  kan sinak(Hmin) tiah ka let ding. Hmin a thupi maw ti ah sut bet sal sela, thupi tuk lawlaw ka ti ding, ziangah ti len hmin cu kan sinak le kan mah rellang tu a si ih, hmin a cem/ a um nawn lo cun kan thi ti a si lo hmanah zianghman tuah suak thei in ka khawsa nawn lo tinak a si.

            Kan nih Chin mi khal hi kan hmin(sinak) hi thupi tuk in kan ruah khawm ding ah ka duh. Ka theih  sual lo len tui ni tiangah hin a tlangpi thu in kan nih Chin ṭong a hmangtupawl hi hmin li in kan ko aw in ka thei. Laizo/Falam/ Lai/Chin ti in. Hi pawl hi a hman tluh maw? Hman thluh!. Silen hi tin kan kawh awk tikah a ṭha maw?. Ṭha bik lo….

            Kan ṭawng, miphun le ram a hlohral lonak dingah kan zate’n kan ṭanrual a cu tuk zo ti ka rel hmaisa duh. Hliamhma in in tlakbuak ih cumi cu a punlun vivo tikah cite le tihlum men ih khawlh in a dam thei nawn lo, paracetamol mum menmen ei khal in in ti dam thei nawn lo. Kan hliamhma damsal dingah cun sivai  ṭha le sikha ( Quinine) khal kan ei/lem rori a ṭul. Culawng lawngah kan hliamhma le natnak  a dam sal ding. Asinan, cuti sikha (quinine) ei kha a thaw lo , ka duh lo ti ih kan ti berber a si ah cun dam khaw suak lo in kan thi tualti thei fawn. Relduhsan- Kan miphun a himdam theinak dingah le kan sinak kan kilhim theinak dingah cun kan phur tuk lo mi kan ui duahdo mi khal kan thlah sian ih a ṭhasawn kan kaih ngam a ṭul a si. Sikha (quinine) ei cu in thattu siloin in tidam tu sawn a sivekin, kan miphun a dinsuah theinak dingah cun kan duhzet zetmi le kan hlutmipawl hi ralṭha le pacang takin kan tlansan ngam a ṭul a si. Cuti siloin “mai thu thu te sawh”  kan ti ringring asi ah cun kan Chin Ṭong le miphun cu cemralnak le cimihnak in kan duh lo cing in kan dung le hmai ah tipi thuanthum ih lawng leng fate bangin in kulh vivo ding.

            Hi thu hi ruat cio uh si, atui kan kawhawknak hmin palipawl hi khaikhinnak/buknak ka nei ding ih siartu mipi in thu umzia kan hmuh fiang thei ka bei sei.

            Atu ih sin kum 10 sungah kan hmin hi a hnuai ih ka rawn tarlan dan vek cekci in kan ko aw vivo asilen ziang kan cang ding ka bulpak hmuh dan (personal perspective or prophecy) ka rawn lo hlawm ding ih, nang khalin thungaithlak suah ih miphun duhdawtnak thawi na ruah ding ka lo sawm ve.

A hnuai i pung suai mi hi t’ha ten vawn zoh hnik aw:

Chin-20%

Falam lo le Chin-40%

Laizo lo le Falam-40%

                  Cipciar deuh ih simfiangnak:

1. Laizo/Falam/Lai

            Tui sun ni tiangah ka sim sual lolen kan nih Chin ṭong a hmang tu 40% hrawng hi cu Laizo/Falam mi ka si ti  le falam ṭong ka hmang ti hi kan sinak kan relnak ah kan hmang tlang pi. USA, Canada, Australia, India le aw si Mizoram sung tiangah khawi tawkin nan ra?. Ziang miphun nan si in ti tikah Laizo/Lai lo le Falam kan ti aw tlang pi. Kan tisual maw?. Sual tumtuk lem lo mai thei. Falam district sungih um pawl kha Falam ti ah kan mah khal kan ko aw ve in ka thei. Hi ca a ngantu pa khal hi Falam a ti aw ve ringring tu pa a si. Ngaite ih ti ah cun Falam cu miphun si lo in khua pakhat  a si. Nan, kan sinak vekah mi tampi in kan hmang ṭheu in ka thei. Culawng silovin, kan venghnen unaupawl khalin Falam mi ti ah in ko.Asilen cuti in kawhtikah a pawi maw?. Kan sunnak le miatnak a um maw?, Kan hrangah a ṭha maw ṭha lo?. Kan miphun ṭhansohnak a ti cak maw, a ti ṭhuan awp?. Falam miphun tin in kawh cu kan mah lakah cun a pawi lem lo tla a siding, cun kan mah le mah pumkhatawknak hrangah tla cun a ṭhahnem zet tla a si thei. Asinan, Laizo/Lai/Falam ti ih kan ko aw vivo asilen, kan hmailam eng hnakin thim in mi a hmuak tam sawn. Ziangruangah tilen, Falam ti ih kan ti awk vivo len kan mah le kan mah kan sawr fate aw vivo tinak a si. Falam ṭong a thiam lo le peng sung ih a piang lo mi cun ziangtik hmanah (san mureng tiang khal in) kei hi Falam ka si an ti aw dah lo ding, a ti awk dah lo ah cun ziang a cang ding tilen kan hnenah a ngam lo ding ih, kan hlat aw vivo ding a si. Kan mahlawng kan ti awk hleng hleng len midang in Falam pawl in ti ding ih kan hnenah an nawm lo cun , ziangtik hmanah kan khuhneh(influence) thei dah lo ding. Cuti kan mahte Laizo/Falam/Lai ti in kan ko aw vivo asilen , tui hnu kum 10 ah cun kan mah lo cu kan ṭong a ngaina tu an um nawn lo ding ih kan mah te cangping kua vekin kan kaa kan bi aw ter deuhdeuh tinak a si ding. Lawng hman silovin, kan mah sung la la khalah kan ṭong le miphun zahpi tu an tam deuh deuh ding ih , kei cu Laizo/Falam/Lai ti hnakin miphun dangah an beu tum ding.

2.         Lai/Falam/Chin

            Hi ti cawkcawrawi ih a ko aw tu hi kan mah lakah 40% hrawng kan um dingah ka zum. A dik kher lo tla asimen thei. Hitin, kawhawknak bul nei lovin a cang len Lai ti aw , a cang len Falam, a cang len Chin lo len Falam (chin) ti in ko aw vivo seh la ziang kan bang ding?. A tlun ih mipung(diagram) ka suai mi khin kan thei thiam ding ka zum. Kan ṭhang ciam co lo ding nan malte cu kan ṭhang deuh ding. Ziangah kan ṭhan a cak lo ding ti asilen, kan lung a rual taktak lo ding tin kan ti thei ding. Thu dang in kan sim asilen kan sinak (hmin) ah kan fiang lo. Mai hmin fiang lo na na na cu kan cangsual phengpheng ding a si ko. Mi in kan hmin an khaw tikah midang hmang kan ti ding ih kan awih sual lul li thei , cuvek thotho in midang an kawh tikah in ko hmang ti ah  kan awih sual rero thei fawn. Sinak hnget kan neih lo ruangah kan mah khal kan hnget lo tinak a si ding. Laiking bang in a ṭul dan vekin a cang len awr dum kan suah ding ih a cang len awr sen kan suah ding tinak a si cu. Cumi cu tui ni ih kan Chin mi tambikih kan ti dan khal a si in ka thei. Kan ṭhang hret hro ding nan, kan ṭhan a zik tluak dah lo ding. Diptu le mizar buaitu tampi an um laiah cupawl cu rel lo ah kan mah le mah khal kan zar buai aw ding tinak a si cu. Kan hmingah Lai maw falam maw Chin ti ah kan sual aw rero ding ih, a tawp atawp ah cun thu lo lakah kan cang thei. Bible sim vekin hlum le hlum si lo, dai le dai silo, hlum thep tho fangah kan cang dingih, cuvek cu khaksuah lo le dawisuah ding ti a si. Hlum le hlum lawlaw, daih le daih lawlaw ti kha um tu dan dik cu a si. Hlum dawk lo dai dawk lo tivek cu hnawl tonnak a si. Ka uar duh mi cu, atui mi 40% pawl kan um dan hi  cu “ hlum dawk lo dai dawk lo” kan si in ka thei ih ningnatnak taktak a si in ka thei. Kan ṭhansonak khal hi kan sinak( Identity) lo le hmin ih kan fiang thei lo hin in dawn kham thluh a si.. Thimnakah kan ram hi rawng ṭha ta thutthi sela , ziangtin kan um ding?. Kan ram le Chin state a si ih kan ṭawng hman mi le Chin asisi lo ah cun ziang ṭawng kan hmang ding?. Lai lo len Falam kan hmang thei hrimhrim lo. Chin state a sivekin Chin ṭong kan hman a ṭul. Lai lo le Falam ṭong cu khaksuah ih a um ding mi pawl an si!. Thinheng lo ten a hnuai ih  ta vawn siar suak ṭenṭo hram aw.

3.         Chin

            Kei cu Chin miphun ka si ih Chin State, mynmar ah ka um. Cu le kan ṭawng khal Chin ṭong kan hmang ti ih a titu hi mi 20% hrawng lawng kan um. Hi cahram ih ka uar tum mi cu ziangtin kan Chin state ah chin ṭong kan neihmi hi kan humhim in leisan a um sung kan hmang vivo thei ding ti hi a si. A tlun mipung ih ka suai vekin, tu ih sin kum 10 sungah kan kawhawknak laizo/lai/falam/chin ti ih pawlhcawk aw rere ih kan kawhawk mi hi bansan in Chin ti lawng in kan ko aw, kan hming kan rel asilen, a tui hnu kum 10 sungah kan Chin ṭong cu kan humhim lawng siloin kan Chin state pumpi ṭong, unau venghnen khalih in lungkimpi thei mi ah a cang sal ding. A tawizawngin kan sim asilen Pumkhatnak ṭhabik (ṭulbik), kan zaten ziang kawhhran le pawl, society, farah le neinung, laica thiamlo le thiam, o le aw ih buai le buai lo, mi zovek khal kan tel thluh theinak a si.

            Ziang ruangah Chin ti mi in kan kohawk a ṭul?. Asannak tampi um thei mi lakah ka thu uar duhmi ka rawn thlur ding. Asan cu kan chin ṭong neitu le hmangtu kan si ruangah a si. Mi ta kan fir tum mi le silopi siter cawp kan tum mi asilo, kan sinak dingih Pa Pathian ih in rak ruatsak mi kha kilhim ding kan si thu ka rel sawn a si. Kan ṭong  le calai in ram a lak kau asilen kan miphun khal kan cak vivo tinak a si. Asilen, tui kan  hming sak ciami Falam ti le Lai ti ih kan kawhawknakpawl hmuahhmuah hi Chin ti in thleng thluh zik sela a har maw?. Meeting thusuak ih kan hruaitu hmaisa pawlih an rak tuahmi a sifawn, kum reipi kan rak hman zo mi a sifawn, kan thleng acang thei lo ding a kan ti pei maw?. Mi tampi cun kan ti ding. Nan ti khal len nan hman. Nan tidik law law. Asinan, kan miphun dinsuahnak dingah cun Falam ti le lai ti ih kan hminsak mi hmuahhmuah kha Chin ti ah thinlung hmunkhat ah kan ret thluh loh li a ṭul. Miphun le kan Chin pumpi hi kan duhdawt asi ah cun a harsa zet asihmanah mitthli le canghnap thawn/ ui duahdo cing  khal in ka tleng ding hi ka sawm aw aw. Culo asilen, kan duh duahdo cing in kan sinak pawl kan kutsungih ta kan kilhim thei lo ni a thleng leh ding. Pat hri cu phang khatte lawng a um ah cun awlsamte in kan bawt cat thei, asinan phang tampi kha hmunkhat ih kan hrualkhawm asi ah cun a khaw sen pi in hridai bawh kan zuam awk hmanah a ṭang sinsin vek khi a si, cat ding zai a rel lo ih a fekzia le a hnget zia kha kan thei sinsin. Cevekin kan nih Chin ṭong a hmangtu hmuahhmuah hin kan hmin le sinak hi Chin ti mi pakhatah bur khawm aw thluh lohli sela ziangtluk alet tam in tu hnakin kan cak ding ti hi ka ruat rero mi le ka duhsam a si ringring.Cuti Chin ti ih kan zaten kan ko aw, kan hming kan kai hnget asi ah cun  kan ding suak lawng siloin kan chin ram le ṭong kan humhim ding. Asinan, a thupi lo Lai khal/Falam khal /Chin khal duhduh in kan ti aw/ko aw rere men ding kan ti ih makah kan thla lo asilen, kan fanu kan fapa kan duat em em mipawl hi mikutsungah le siahhlawhah kan duh lo cing in in luhsan thluh ding. Mi cak lo sawn in micak parah thu neih nak a neih ka theih dah kel lo. A tu ih sin tuah lo le ngaihsak lo in kum 5 sung hman kan um hrih asilen kum 5 sung kan tlai zo tinak a si. Kum 10 a rei phei cun, ‘khai law hmun khat te ah ti in ṭap le mitthli thawn au rero hman ning la, ṭangrual tu ding kan um nawn lo khal asi thei’. “Se hloh hnu ih sekawt khar” thawn a bang aw ding ih, a pawi tuk aw .. aw van law ti in kan san sung lawng silo in kan tefa le leitlun thuanthu um sung cu kan ti lan ta ta ding.

Sawmnak

            Cuti asiruangah, kan miphun, calai le ṭong a duhdawttu kan mifimrual, mino zirsangpawl, kan milian le rinsan ramdang thleng pawl zaten, farah le zonzai le ram sung a hlumtu unau zaten kan ṭanrual a cu tuk zo nan ti ve lo maw?. Kan miphun (chin) a duhdawttu kan um lai ko lo maw?. Khawiah kan um thluh ?. Kan policy(politics) kan thleng a cu tuk lo maw?  Kan miphun le kan calai a hloh  na sian ding ka lo zum ngam lo ?. Kei cu ka siang hrimhrim  lo Pathian ih in pek mi kan sinak te kilhim ding hi in petu Pa Pathian khal ih duhmi a si tin ka ruat. Nang teh ziangtin???. Israel pawl hnam hno le miphun hloral an si ding Pa Pathian in a sian lo vekin nang le kei khal hi in siang ce ding ah ka ruat lo.  Ram le ṭong khal hi Amai in pek mi a si. A can kan neih laiah “Cahnak silovin, thiltitheinak khal silovin, ka thlarau sawn in na hlawh tling ding’( Zak 4: 6 ) ti tu Bawipa’i parah ṭhum aw in lungrual ten hmunkhatah, hmin khat (chin) in ke kar tlang loh li uh si. Zo hman kan do le kan huat a ṭul lo , Bawipa kan ṭihzah le pumkhatnak hnget kan nei a si phawt ah cun, hlawhtlinnak in kan hmaiah in hmuak a si…Kan miphun duhdawttu kan um lai kan ti lo ding maw!!!

Bawipa, kan miphun le ram in hruai in in bawm hram aw..