Mizoram ihsi kan zirding mi thuthup

Ram cangkang  le ropi sawnpawl cu neta len kan zoh leh sawn ding ih, tui ṭum ah cun kan kiangte ih a um mi mizoram state ih sin thu kan zir tlang ding ka duh. A ṭha lam in siseh a se lam in siseh mizoram state hin kan chin mi  tampi cu in khuhneh zet. Ahleice in ṭong  thu hla ah ngat tla cun in khuhneh tuk lawlaw ti cu thuh le pheh rual a si lo, mai tappi ṭong hman hnakin hman nuam ti le mai tappi ṭongah ruatih hmang tampi kan fanu kan fapa, u le nau lakah an ther aw fer fer. Asinan, a thupi tuk mi an idealogy/policy/politics pakhat cu tuisun nitiang ah kan kai ngaingai thei hrih lo a bang.Cumi cu kan phawrsuak dingih kan dinhmunah a ṭhatnak a um a silen hman ve cih kan tum cio ding.

            Mizoram state hi tui hlan ih an thuhla kan thlir kir sal tikah, a tui kan nih tluk lawm mam an si lo hmanah atu fang ih kan cuh awkmi Ṭong thu ah awm ang tawk cu an rak buai ve. Ahlanah cun kan zate theih cia a si vekin, a tui mizo ṭong hi Lushei ṭong ti ih kawh a rak si.

            Mizoram state ah hin miphuntete hi an tam ve nasa. A tu in kan chin state ih um mi ṭong ci phunphun hi a um kim thluh hleiah, Manipur lam ṭong le meitei lam ṭong hmang khal mi tampi an um ve. Ka zum hmangah ṭong cite neuh phun 40 -50 karlak hi mizoram sungah a um ka zum. Cupawl cu asilen mizo ṭong hmang dingah an lungrual thluh maw ti in sut aw seh la, lungrual thluh lam lam lo kan ti thei. Atu fang khalah Mara land le Lawngtlai lamah tla cun mizo ṭong harsat ve taktak tampi an um. Nan, mizo ṭong cu an thiam khalah thiam lo khalah mizoram state common language a si ta riai e…

            Ziangtin miphun ṭawng peng te rek nei cu zat hmun khatte ah lungrual ten common language an nei tlang thei?. Hi thusuhnak hi thupi tak a si in ka thei. Asan cu ho lamte le mawlmangte a si ko. An policy/idealogy/politics a fuh tuk ruangah kan ti thei. Ziangtin?. Mizoram in zalennak a ngah leveten, an politician hruaitu pawl in Lushei ti cu duhdawt in an hnathlamah le theihnakah khuaitizu bang in thlum duahdo khal sela, ram pumkhatih an hruaitheinak dingah thlak a ṭul ti kha an hmufiang ih, cutin, Lushei ti kha ralṭha takin an phum ih, an dinsuah theinak dingah Mizo ti ah an thlak lan ta a si. Asilen, an ti sual maw an politician pawl ?. Lam lam, an fuh tuk law law. Cuti an thleng ruangah Lushei cu an cimit in an cemral tinak siloin, mizoram state ṭong neitu ah an cang.

            Ziang tin mizo ti mi cu hrilhfiahnak/simfiangnak an tuah tilen, mizo ti mi ah cun “ mizoram sungih a um mi mizo ka si ti aw tu pawl hmuahhmuah le mizo ṭong a hmangtu pawl hmuahhmuah kha an si “ti ah tui hlan kum 5 liamzo hrawngah khan cun an ti ringring ko.Culeveten, a huap kau ih mi ngai a rem ngaingai. Cuti an politician pawl ih an thu ruahthiamnak cu dem tu le dodaltu an sungih sin ziang maw zat rak um khal sela, mifim le upa pawl lungrualte in ke an kar ruangah a rei hlanah mizoram state cu mizo ṭong in a khuhneh(influence) ih, mizo ṭong thiam lo khal in mizo ṭong cu mizoram state common language a si ti ah an lungkim pi verver a si. Mizo an ti le veten an thu le hla khi an mitthlamah an suai cih thei. Lushei ti kha ti feu feu in thlah duh riai lo in kai ringring sela, tui sun ni ah civil war(tualsung doawknak) ti mi khi mizoram sung khalah a um ringring lo ding ti rel a theih lo. Nan, tu ah cun mizoram sung ih a um mi ṭong fate deuh neipawl in an ṭong le calai cu ziangtluk in rawn theh lar tum in mizoram rawn khuhneh tum khal sela, leitlun a um sung cu an rawn neh nawn kher a zum um lo. Asan cu ṭuan le tuah a theih laiah hruaitu bengva hmaisa pawlin sul an rak sah ngam ruangah a si. Hriamnam le thazang ih do awk a silo, a varte(thluak) lam sawn a si. Zohhnik law, tu ah an nih cu kan nih thaw cun thim ding rual an silo, an thu le hla in a nitel in peng le ram a kauh vi vo… Lungrualnak cu caknak a si ti mi khi a fiang tuk e…

            An hmin phuahmi hmuahhmuahah mizo an hmang thlang – Mizo ṭong, Mizo pa ip, mizo thei, mizo ram, mizo mi, kan zotlang ram nuam, zo hnahthlak, zoram khawvel, mizo mipuite, khua le personal name a silo mipawlah cun atam thei bikin Mizo lo le zo ti mi hmang.  An hla khalah lushei ti mi lole hualngo ti mi khi an hmang lo, asan cu an thinlung in thu hlapi an rak hmu/thlir cia a si. Tui ni ah cun an fanu an fapa cu mai tappi sungah nuam tak in an leng/an khir rero a si khi, culaiah kan nih lawngte an siahhlawh le hnaṭuan duhlomi ṭuantu ah kan ṭang a si hi teh.

            Zohhnik uh law…, atu ah cun kan chin mi an hnenih um mipawl cu “Mizo pa/nu ka ni” an ti awk hmanah an cohlang duh nawn lo ih dawi suah an tum rero. An ram a si ih an thu a sifawn ti thei mi kan nei lo. Hi thu hi a siar bet duh in “Kan miphun himhimtu/tungdingtu “O” le “AW” ka duhtuk aw” ti mi ah khan nan zoh bet thei ding. Ngaingai te ih ti ah cun tui mizoram ih a um mi mitampi tla cu tulai ṭong in “Hnamhlo lole Miphun hlo” kan ti mi khi an si. Kan mah Tuallawt/sunthang , Zahau adang tvk unau tampi tla cun “Kei mizo pa/nu dik tak ka ni ” ti ah ti kengkeng in thih ngam ih ṭang tampi an um zo. Kan ṭong le calai tla an nautat in an hmuh suam zik zuak zo lam. Kan dem (thiamlocoh) men thei nan, an mah le an relawk dan cun an hman ve thotho, nan an hlo ti cu leilung a um ti kan theih vekih hman hi a si. Ziang tik tiang an hlo ding???. Kan rel thei lo.. an hlo lanta a si thei kan rem awk lohli lo ah cun!!

            Cutluk lawm mam in an policy a hlawhtling asi ah cun ziangah saw nang le kei khal in kan hman ve mei lo ke. Chin ti len kan ta cia, mi ta hramhram ih kan lawn tum mi len a si fawn lo. Kan ṭong rori kha chin ṭong ti ih a cozoh khalih in pek mi a si zo fawn, mah le mah kan pawm aw duh lo asi ah cun aat ah Lungtum khit lawlaw ding kan si ko. Zo in saw in pawm/cohlang ding?. Kan ṭul mi cu lungrualnak le tangdawrnak a si. Hi mi thuhla ah Media le Technology lam ih a cangvai pawl kan pawimawh zual. Tui ni kan ram hruaitu cu calai a ngantu le a duhdawttu kan si. Kan tlangcabawm ih ca kan ngan tinten le kan ṭong suah tinten practical in Chin ti hlir in ko aw thlang sehla, kan peng sungih unau dang hrang khalah kan naih aw cuang in in hua hrimhrim lo ding.Ziangah tilen an nih khal chin an si ve ih kan bang aw ciah ding. Kan bangawk cun kawm awk a awl te, nan kan bangawk lo cun kan kawm aw thei lo ding. Chin ti mi lawng in pumkhatah in tuah thei. Kan ram a ṭhat tik khalah Chin ṭong kan hmang ding ti kha thei cia in a tak in tu ih sin kan hman suah a cu zo a si. Mizoram in lesson (zirding) fiangtuk in pe ih hlawhtlin kan duh cun kan thlun ve mai lo ding maw!. Suanlam-“an nih cu democracy an ngah” tivek kha dawnkham tu (thlemtu) a si ih kan miphun dinsuahnak hnaihnawktu an si ti kha hngilh hram hlah uh si.

            Curuangah, kan kawhawknak zaten thlak cio ngam dingah ka lo sawm in ka lo fawrh duh ngaingai a si. Chin tin kan hmin hmuahhmuah kan thlak tikah a ngai remlonak tampi a um ko ding, nan kum a hawng rei cun mawite ah kan thei leh ko ding. Tui mawitakih kan kawhawk rero kan hmai relote ih kan hlohsal ding hnakin tui kan kawhawk a rem lo deuh khal len hmailam kan dinsuahnak ding lamzin sawn a si ti ruatin miphun duhdawtnak thawn thu kan ruah le kan tuah cio ding a thupi. Thimnakah- Salai Peter Din ih rak ngan zo mi kha ka rawn peh ve ding—Chin Baptist Church, Chin Cangantu’i kutkaih, Chin literature forum, English-Chin dictionary, Chin Land, Chinworld , Chin radio programme, chin/burmese (Mizoram census ih in kawh dan) le a dang pawl..

            Hi tivekin a dang khal ngan vivo thlang se la- Chin Bible(falam bible silovin), Chin thangthatnak hla, chin elbum, chin lam,Chin rawl, chin tisawp, chin buh/fang. Chin dip, chin ram , chin miphun, chin rawn, chin zin, chin bawngbi, chin uico, chin ar, chin vawk, chin sakawr/rang, tvk. (a rem lo vek abang nan, thu saupi ruat ih ka ti mi a si, kan miphun in kan dinsuah pi ding) Lai ti ih kan hman nak hmuahhmuah ah khan “chin” ti in thlak thluh seh la “Kan chin miphun duhdawttu kan um lai maw ?” ti mi kha siar hram aw.

            Tui si thawkin kan tlangcabawm le thil hminsal tinten hitin kan ngan a si ah cun tui hnu kum (5) sungah cun kan mipi khal in in zawm thei ding. “O” le “AW” ih kan kahawk ciam co hnakin kan miphun hrangah kan dinsuah pi ding hi ka ruahsan ngaingai. Kan tam len kan cak ih ka thilti thei mi khal a pung. Pastor, Evangelist le thuthangṭha a simtu kan zate khal in kan miphun duhdawtnak lam khal hi kan uar a cu in ka thei. Ziangruangah a si pei, rawngbawltu le thusimtu tampi in miphun duhdawtnak thu zirh hi kan thlahthlam a si pei ti ah thu ka ruat theu. A sual ti ah kan hmu maw, miphun veinak kan nei mal?. Kei mai bulpak hmuh dan cun Jesu kha a miphun veinak le lainatnak in a khat ih rawngbawltupawl in kan zohthim ding ṭhabik a si in ka thei.Israel miphun an hlohral lo nak ding ih zirh a fialmi ah nu le pa le hruaitupawl parah Pa Pathian in a ṭhum asi. Miphun a hloh cun, zate hloh a si , miphun a dinsuah cun zate dinsuah a si..

            Tuisin kum 10/kum 15 ih kan um tudan ding khi a tu ih kan umdang in a rel lang a si. Tlawngta cazoh paihlo/um ṭhaduhlo cu alangte sung a hlawhsam lawng silo in a hmailam nuntu khawsaknak tiangah a hlawhsam phah.Nan, tlawngta fim le thuruat thiam cun ṭaima tak in ca a zir ih a langte sung a hlawntlin vivo nak cun a hmailam canah officer le hnatum /hnaṭha  ṭuantu le mi upat hmaizah ah a hringsuak a si. Cuvek cekci in kan nih khal a tui kan chin miphun um tu dan hin kan hmailam can a rel lang ding a si. “Tumnak a um cun lamzin a um”(Where there is a will, there is a way)

            Aw Chin leng le val, nu le pa

            Na Pathian thei in duhdaw aw

            Na innsang duhdawt in tuam hlawm aw

            Na miphun duhdawt in na tha suah aw