SUI DÂN (Golden Rule)

Duhdawtnak dik cu a cangvai mi a si tikah ziangtin midang kan duhdawtnak a takin kan langsuah ter thei ding  timi hi a thupi zet. Matthai 7: 12 ah cun Jesun, “ …mi in nan parah tuah hai seh tin an duh mi hmuahmuah kha midang parah va tuah uh. Ziangahtile, cumi cun Dan thu le profetpawlih ngan mi thupawl a khaikhawm thluh a si,” tin a sim. Midang in na parih tuah seh ti ih na duh vek cekci kha midang parah tuah ve ding na si.  Hi thu hi Sui Dan( Golden Rule) a si ih Kristian nuntu khawsak dan pawl hmuahhmuah ih sangbik, Khristian duhdawtnak a langsuaknak ding hmun a si. Confucius ih simdan thawn an bang aw lo, anih cun ,“ Nangmai par khalih tuah ding ih na duhlo mi cu midang par khalah tuah hlah” ti ah a ti . Confucius ih simfiangnak cun cangvailo ih mi umter lam kha siannak thuuk tak mi a pe. Cumi cun ziang si tuah lo ding ti cu in sim nan, ziangsi tuah ding ti in sim nawn lo.  “ Midang in na parih an tuah vekin an parah va tuah ve aw” ti mi thaw khal in a dang thotho. Hi thu cu tuahkir sal ve ti nak a si.  Cumi cun kan parih ṭhatnak a tuahtu pawl parah cun kan nih khal ṭhat kan suah ve ding , nan kan parih siatnak a tuahtu pawl parah phuba laknak khal thleng thei thil a si. Cupawl hmuahhmuah khuum in, Jesu’i thupek cu mah ih ṭhatnak va tuah kha si a rel.   Jesu’i duhdawtnak vekih mi va duhdawt, mi pakhat in a phu maw phu lo maw, kan parah ṭhatnak an tuah sal lam khal phut lo in kan parih mi in tuah ding ih kan duhmi vek thilṭha kha midang hnenah tuah ding kan si. Ṭhimnakah, upat ṭihzahnak mi ih pek na duh len cu, midang kha upat ṭihzahnak na pek a ṭul. Ngilneihnak thawi tuamhlawm na duhlen cu midang parah na ngil neih a ṭul. 

Cuti asilen ziangmi thil in si Jesu vekih midang duhdawt thei dingah in bawm ding?  A hrampi cu Amah thawi kan pehzomawknak hi a si.  Amah thawi nan pehzawmawknak ah na thla a ngam lo a si ah cun, lole Pathian in thilṭha thawn lo khah ter a duh ( Matt. 7:7-11) ti mi thawn hmin/ciahneh in na um lo a si ah cun midang kha dik leh fel in na zoh thei lo ding ziangahtilen kan minung nunnak hrimhrim hi mah le mah humhim aw le rian aw duhtu kan si ruangah a si. Ṭawngkam dang in kan sim asilen,  “ Keimah, Van ih nan Pa in nan ṭulsam mi hmuahhmuah ka lo pe ding, curuangah midang tlun ah ṭhatnak kha suah uh” in ti ai a si.

Hi thuthawi pehpar aw ih zohṭhim ding ṭhabik lakih pakhat cu Isaak hi a si.  Genesis 26 kan zoh tikah, Gerar ih tu kiltu pawl in Isaak ih siahlawh pawl tikhur an ti buai ih cutikah a thar in an lai sal. Asancu a hlanah Philistine pawl in an rak luah khat zo ruangah asi.  An buai vivo lonak dingah, Isaak cun a siahhlawh pawl cu tikhur dang lai dingah a fial. Asinan, Gerar ih milai pawl cun an ra ti buai bet thotho. Cutin, hmun dangah an thawn ih a thar in an lai sal. Anetnakah cun an hnai hawk nawn lo. Cutikah Isaak in cui hmun hming cu Rehoboth , “ A netnakah Pathian in kan hrangah hmun rem in ruahsak, cutin hi ramah rahṭha suah in kan um ding” (Gen. 26:18-22) tin a ti.  Asilen, ziangthil in si Isaak kha anmah pawl ṭhatei zoh dingih um ter tu?

Bung hmaisa lam kan zoh asilen, Pathian in Isaak cu a rinumnak le cawmnak a takin a coter ringring ti kan hmu thei. Abraham in thawinak ih Isaak a hlan zik tikah khan Pathian in tuu a ai awh ah a pe ( Gen. 22). Ramsung ih ṭam a tlung laiah khan, Isaak cu Egypt ram ah vawn tlawn a tum asinan Pathian in a umnak hmunah um ding in le thlaw a suah ding thu le a umpi ding thu a tiamkiam.  Cutin, Isaak cun Pathian thu a awih tikah Pathian in a thuawihnak a cawimawi. Cutikah, “ Isaak in cutawk ramah thlaici a tuh ih acuih kum cu a tuhmi ih let zakhat a khawm; ziangah tile Pathian in a thlawsuah ruangah a si. A thangso vivo ih milianzet ah a cang.” ( Gen. 26:12-13)

Isaak ih rinnak cu ram ah lole tikhur ah a um lo, asinan Van ih a Pathian amah rinum tei thlawsuahnak pe theitui hnenah a um. A netnakah cun, a ral pawl hman in Pathian ih kutcak a parah a um ti an thei thei ih hitin an ti, “  Pathian cu na hnenah a um hrimhrim a si, ti ah a tu cun kan thei zo ih kan karlakah siatcam in thuthiam awknak um sehla tin kan ruat” ( Gen. 26:28)  ti ah an ti.

Cuvekin , kan nih khalin Jesu vek in midang kan duhdawt thei asancu Pa Pathian in kan ṭulsam mi hmuahhmuah in theihsak ding ti ih in tiamkamnak ruangah a si. Kan nih cu Pathian ih palai hi lei ih a um mi kan si ih hmuh theih mi Khrih ih taksa kan si fawn. Can tambik ah cun hi leitlun mipawl in A mipi pawl fehtlang lo cun Pathian ih duhdawtnak an hmu lo ding. Curuangah si Jesun John 13:35 ah hitin, “ Pakhat le pakhat tlunah duhdawtnak nan neih ahcun zokhal  in keimah ih dungthluntu nan si kha  an lo thei ding a si,” ti ah a ti.  

Mi in ziangtin lo zoh lole tuah sela na duhbik? Midang kha nangmai parih tuahseh ti na duhvek ciah in an parah tuah ve aw. Kan Bible in, “  Mi nahsuahnak nei in, mahih zawn lawng ruat ih, mahih hminṭhatnak lawng hawl in zianghman tuah hlah uh. Pakhat le pakhat tangdawr awk tonnak thinlung nei uhla midang hnakin ka ṭha deuh ti ah ziangtik hmanah ruat aw hlah uh. Nanmah duhnak lawng si lo in midang in an hrangah a thupi bikih an ruahmi kha a hmuh zia thiam ve uh.” ( Filipi 2:3-4) tin in sim. Hi Sui Dan (Golden Rule) hi tui zarh sungah a takin hawn hmangsuak hman, cutikah midang ih Khrih ih duhdawtnak kha nangmah ah a takin an hmu ding. Pathian in lo thlawsuah hram seh